By Mike Ligalig
Column, the Bohol Standard
Direct Link HereDihay gabii nga napasum-ok ko sa usa ka kan-anan nga may nagtapok nga mga bayong-bayong. Gihilasan ug gingil-aran ko nga nakakita sa mga minor de edad nga nagpabuhot-buhot sa sigarilyo. Murag mga korek. Unsa man konoy makuha anang pagsigarilyo? Naa ba nay sustansya sa lawas?
Mipadayon ko sa pagkaon sa akong gi-order apan nag-alintabo ang akong gibati kay lagi mosurok ang akong dugo makakita ug mga tawo nga manigarilyo. Nagdugang lang sa kahugaw sa kalibutan ug sa panglawas sa tawo.
Ikaw man gud nga ma-expose sa second-hand smoke mas una mamatay kay sa nanigarilyo mismo bisan tuod dili ra kaayo ang agwat sa tuig nga kamong duha magka-cancer o magkasakit. Mao bitaw makapungot paminawon kung maghisgut na ug kapobrehon kitang mga Filipino. Pero tan-awa sa imong palibot, maihap ra ang mga baba nga wala magpuot sa sigarilyo. Daghang mga tawo, dili gani mopalit ug vitamins kay giuna pagpalit ang sigarilyo ug bino.
Ang nakaparat ani karon kay dili lang mga hamtong lalaki ug baje ang kusog manigarilyo: miusbong ang gidaghanon sa mga bata nga wa pa ganiy pangita gasige na ug yupyup anang makamatay nga sigarilyo.
Pagkaalaot sa tawo nga bata pa nisugod na ug panigarilyo. Pagkalisud ra ba, bisan tuod dili imposible, tangtangon sa bisyo nga sa bata pa gisugdan. (Mao seguro kining akong bisyo sa pag-utingkay sa Binisaya nga pulong dili matangtang kay gamay pa kong bata nagsugod ani).
Matud pa sa usa ka pagtuon sa Global Tobacco Youth Survey nga gipahigayon sa World Health Organization, usa sa tulo ka mga batan-ong Filipino (nag-edad trese hangtud kinse) manigarilyo na.
Wala nako matingala sa maong taho kay ikaw ug ako mismo makasaksi man sa daghang mga batan-on karon nga hilas kaayo tan-awon. Gatuo seguro sila ug gidayeg sila sa ilang pagbuhot-buhot ug sigarilyo.
Asa naman kaha ang mga ginikanan ning mga bataa? Mao lagi pud, dili makabadlong ang mga ginikanan kung utro pud nga sige ug dilaob ilang mga baba sa aso sa sigarilyo. Asa naman tong mga ginikanan nga moingon sauna: “Hala, suway ug sigarilyo, di ba tibtiban nako nang imong baba.†Tiaw bay tibtiban, hinuon epektibo tong maong panghadlok sauna.
Kining gitaho sa World Health Organization angayan nga ikaalarma sa mga ginikanan ug kadagkuan sa gobyerno kay tinuod ni. Mosamot kaloyloy ang kaugmaon sa nasud kung ang mga kabatan-onan karon irresponsable na ug walay pagpakabana sa kahimsog sa panglawas.
Kulang pa seguro ang pahimangno mahitungod sa dautang epekto sa sigarilyo. Diha pa lang sa tunghaang elementarya, isilsil na sa alimpatakan sa mga bata ang kangil-ad sa pagpanabako.
Unta idili ang advertisement sa sigarilyo sa bisan asang lugar sa Pilipinas. Ug idili ang pagtinda sa sigarilyo sa bisan asang lugar. Atong makita nga ang sigarilyo gitinda bisan gawas sa mga simbahan sa Katoliko. Tan-awa ra gud nang naninda ug butong lubi gawas sa Katedral sa Tagbilaran: imong makita nga nagtinda pud na sila ug sigarilyo.
Usahay, makaingon ta nga kapoy na hisgutan kining dautang epekto sa sigarilyo kay bisan mga doctor ug nurse manigarilyo man pud. Niadtong nagtanod ko sa akong Papa sa hospital sa Cebu, mahisagmuyo lang ko makakita sa mga nurse nga nagpabuhot-buhot ug sigarilyo sulod mismo sa perimeter sa hospital, mga nurse nga gadanghag lang agi ug wala gayuy tinuod nga kasing-kasing sa pagka-nurse kay ang pag-abroad lang ang gihuna-huna. Para nako ang tinuod nga nurse ug doktor kadto mismong ehemplo sa pag-amping sa maayong panglawas: kadtong dili manigarilyo ug palahubog.
Daghang kabasolanan ngano minilyon nga mga batan-ong Filipino ang nabuang na sa pagpanabako. Ilang nakita sa TV ug nakita sa ilang palibot ug mismo sa ilang mga ginikanan ang gibuhat sa uban.
Nagpasalamat ko sa akong Papa nga wala ko magdako nga nakakita niya nga nanabako. Hangtud karon, wala pa ko kasulay ug sigarilyo bisan usa ka stick kining akong ngabil wala pa kadimdim kung unsay lami anang sigarilyo.
Nganong manigarilyo man? Gawas nga gasunog sa kwarta, gasunog pa gyud sa lawas. Pero nganong manigarilyo man?
Linkback:
https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=20314.0