Kulang Ang Usa Ka Dosenasinulat ni Michael Ligalig (published by the Bohol Standard)
Nahisagmuyo ko sa akong nakita sa among barangay. Ang kanhi gamayng batang babaye nga akong makita kaniadto nga magduwa ug lastiko karon nagkudkod na ug masuso nga bata. Tingali sunod buwan, moburot na pud ang tiyan ani.
Ang paglunop sa populasyon sa atong nasud daw dili kini mapugngan hangtud walay tinuod nga programa ang gobyerno alang sa pagkunhod niini. Unta pud ang mga relihoyoso sa nasud nga mibabag sa family planning sa Pilipinas motabang ug palit ug gatas ug Cerelac.
Sauna ganahan unta ko nga modaghan ang mga Filipino, pero sa ulahi nakong nakita, daw nausab ang akong panglantaw.
Dili mapugngan nga sa pagbasa-basa nako ug libro sulod sa balay, maestorbo ko sa kasaba sa mga bata nga nanggidula sa atbang. Ang nakaparat kay mas daghan ang hilak kay sa katawa ang imong madungog. Ang dula unta maghatud ug kalipay sa mga bata.
Giihap ko ang mga bata. Kapin sa traynta. Kung nasayop ko ug ihap, kwarenta seguro to. Kini sila gikan sa tulo lang ka pamilya. Ang mga ginikanan walay trabaho. Usahay magtusik-tusik sa panguma, usahay sa pangisda.
Kaingon ko nga mihunong na sila ug panganak sa akong pagbiya kaniadto sa amo, gisublian pa diay sa makadaghan. Matod pa nila nga inig tin-aw sa ihi tira na pud. Tira pasagad. Human sa siyam ka buwan, nahimo nang kapin nuybenta milyones ang mga tawo sa Pilipinas.
Mao lagi to nga puro hilak ang mga bata. Panagsa ra ka makadungog ug katawa. Wala gani ko kasabot kun unsay ilang gidulaan.
Ang akong maklaro mao nga kasagaran nila walay mga tsinelas. Ang mga sinena nagkagisi-gisi, naglago, ug dili mahitsura ang kolor. Daw mga batang ilong-tuwapos. Daw mga batang biniyaan sa ginikanan.
Tingali ang mga bata nanggihilak tungod kay sila gigutom? Nangutana ko sa hilom. Kaha gilingaw-lingaw nalang nila ang ilang kagutom pinaagi sa pagdula? Dason nga sukna sa akong hunahuna.
Mosamot gyud ang kapobrehon sa atong katilingban kung padayon ang atong pagdaghan apan walay maayong kaugmaon nga naghulat sa mga bag-ong gianak.
Nagsugwak ang populasyon apan walay klarong padulngan ang mga tawo kun unsay ipakaon, ipasinena, ug ipaeskwela sa mga bata.
Sukwahi kini sa nahitabo sa akong suod nga amigo nga Thai. Sa edad nga 29 nakatukod na siya ug balay nga mobalor sa kapin 4 million baht. Aduna syay asawa nga bata pa. Aduna silay duha ka sakyanan. Ang magtiayon adunay mga trabaho ug kabtangan.
Apan hangtud karon gipugngan nila nga makabaton ug anak kay matud pa sa akong higala dili pa sila andam.
Ang akong amigo nga milyonaryo dili pa andam nga makabaton ug bata apan akong mga silingan sa kanunay andam nga adunay inunlan nga ilubong sa tugkaran matag tuig.
Nahitabo nga gasige pa gani ug panganak ang Nanay, ang kinamaguwangang anak babaye nga bag-o lang gidugo gibuntisan ug standby sa kanto. Ug miipon silang tanan sa balay sa ginikanan sa babaye. Ug misamot sila kadaghan lupig pay usa ka team sa soccer.
Naa pa diay lain. Bag-o lang namatyan ug bana ang babaye. Diha nay pito ba to o walo ka bata ang nabilin. Pagka-sunod tuig dihay laing bata nadugang. Courtesy sa silingan.
Inig mamintana ko sa balay, masud-ong ko ang nagkalanrakas nga mga tingog sa gagmayng bata nga daw walay mga ginikanan nag-atiman kanila. Sakit palandungon. Unsay akong buhaton? Akong sagupon?
Ang ubang mga amahan, imbis walay mga trabaho tua gasusigarilyo-sigarilyo lang sa dawatan ug tuba. Estorya-estorya. Katawa-katawa samtang nagpaabot sa pagsalop sa adlaw. Ang makaluluoy ang mga asawa nga gidepositohan sa tanang mga problema ug buluhaton sa panimalay.
Dili sayop ang daghan ug bata. Gani pa man, ganahan ko nga usa ka dosena akong mga anak, ug kun dili pa mokoyos ang matres, pwede pa na pun-an.
Apan kung ang pagdaghan maghatud ug kapait sa matag usa nga sakop sa pamilya, magsugod na ta ug pamalandong niana.
Linkback:
https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=19441.0