Sa akong pagbakasyon sa Corella niadtong Abril 24, 2012 akong gisulat ang nindot nga makita didto.
Corella Bohol:Tarsier Paradise
ni Felix B. Daray
(Napatik sa Bisaya Magasin, Hulyo 11, 2012) Ang Corella usa sa ka 5th class municipality, ang pinakagamay nga lungsod sa probinsia sa Bohol, sa area ug population. Aduna lamay walo ka lungsod, 7,699 ka tao base sa Census niadtong 2010. Nahimong lungsod niadtong Decembre 3, 1879 , gikan sa inahang lungsod sa Baclayon. Gisaulog ang pista sa Abril 27, sa mahal nga patron, Nuestra Senora del Villar. Unang ikapasigarbo ang pagkamalinawong lungsod; diin devoted Catholics ang mga mulupyo. Napulo lang ka kilometro ang layo gikan Tagbilaran City. Maingon ta nga pobre ang among lungsod kay walay mga dagkong tindahan, business, pabrika, negosyo ug uban pa, sanglit duol ra sa siyudad.
Apan sa iyang kagamay adunay kami talagsaong bahandi nga ikapasigarbo ,nga naa diri sa amo, ang tarsier , (tarsius syrichta) gitawag og maomag ; ang giila nga pinakagamayng primate sa tibuok kalibutan. Anhi sila makita nga daw paraiso sama sa Eden niadtong unang panahon nga gipuy-an ni Adan ug ni Eba. Buhong sila sa mga pagkaon, pag-atiman, pagbantay, ug pagtuon sa ilang kinaiyahan. Anaa sila nagpuyo nga daw paraisong kakahuyan o kalasangan, layo sa kadaot nga adunay mopasipala kanila.
Matud pa sa mga environmentalist ,biologist ug mga scientist sa ilang pagtuon , “ang ilang kagamay nga nilalang, adunay kaakohan o kalambigitan sa atong palibot o biodiversity and ecosystem.. Ang usa ka turista nga moadto sa Bohol dili gyod mosipyat pag-adto sa Tarsier Sanctuary sa Canapnapan, Corella . Didto makita ang tarsier nga buhi sa tinuod nilang kalibutan (natural habitat). Gikan sa Tagbilaran City mosakay kag mini jeep paingon sa Sikatuna. Pag-abot sa Poblacion, corella, 4 kilometro na lang ang kalayo . Kon Corella ang imong sakyan, magpakyaw kag single motor gikan sa Poblacion, P15 ra ang pamasahe.
Sa among biyaheng Bohol niadtong Abril 24, kauban sa akong anak, unang gisuroy namo ang Tarsier Foundation sa Canapnapan, sikbit lang sa among barangay. Human namo ug bayad sa entrance ticket, gipaila-ila kanamo ang caretaker, si Carlito Pizarras, ang giila nga “tarsier manâ€. Uban sa tourist guide, gidala mi didto sa mga punoandiin didto nakita gyod namo ang gagmayng mha linalang nga naglingkpod, nagkapyot: ang uban nahpaipit sa duh aka sanga nga natulog.. Matud pa sa tourist guide,†nocturnal animal ang tarsier, sa adlaw matulo ug aktibo sa gabii. Ang tarsier, pareha lang kadako sa kumo sa 5 anyos nga bata, 4 ngadto sa 5 ka pulgada ang taas, abohon ang panit, pareha sa ilaga ang ikog, dako ang ulo ug mata. Ang ulo pwede moliso 180 degree , makalukso paatras. Ang ilang kaonon mga bakokang (beetles), timos (crekittes), anay (ants) ug uban pang insekto. Mokaon usab sila og gagmayng langgam nga ilang makita panahon sa kagabihon. Gitawag sad sila og solitary mammal kay nag-inurasa lang diha sa ilang natural habitat.
Diha sa among lungsod niadtong mga 1965, usa ka taxidermist, si Preming Pizzaras ang kanunay mamusil sa tarsier o bisan unsang klasing hayop sa lasang kay himoon nga stuff toys hangtod nga nahimo nang extinct niadtong mga 1985. Si Carlito, iyang anak nakahuna-huna nga mag breed ug tarsier kay lagi dili na sila makadakop sa lasang. Kaniadto, matag bulan makadakop sila ug 100 ka buok hangtud nga maglisod na gani og lima. Sa iyang pakisusi didto sa kalasangan, panahon sa kagabihon, iyang nasuta nga manakop diay sila ug mga peste o insekto nga ilang kaonon. Sa katapusan, milampos ra gyud siya pagpasanay sa ilang balay; miabot og napulo ang iyang napadako in captivity. Sa iyang kaluoy sa gagmayng mawmag, ang tawag nila iyang gibuhian sa kalasangan. Niadtong 1996 , usa ka reaearcher nga Australiana, graduate of Adelaie Uiversity, si Irene Arboleda nanuduki-duki sa wildlife conservation, Ang tarsier maoy iyang napili kay matud sa ilang patuon, usa na ka extinct spicie o hpit na mapuo.n Si Carlito ang unang giduol aron magpakisayod sa iyang nasinatian ug nahibal-an bahin sa tarsier.
Sa samang paagi, may grupo sa mga businessmen ug mga prominenteng mga Boholano, nakahukom nga magtukod ug usa ka Tarsier Foundation didto sa Tagbilaran niadtong Sept. 1996. Ang mga katuyoan :ang pagprotektar sa tarsier sa ilang pinuy-anan, pagpanukiduki, sa mga hayop nay giingong endangered species, ug pagpalaambo sa eco-turismo. Didto gibutang ang Tarsier Santuary sa 7.4 hectares sa barangay Canapnapan sa maong lungsod kay didto pay nakita nga mga tarsier nga nahibilin sa kalasangan. Si Carlito Pizarras maoy gikuha nga caretaker sa foundation. Ug siya ang unang tao sa Corella nga natala na record sa National Geographics ngaâ€tarsier man,†maoy giila nga unang naka breed sa tarsier, sulod sa kulungan.
Sa pagkatinuod, kining tarsier mao ang kailhanan o identity sa Corella, ang kinagamyanglungsod sa Bohol, nga sa dakong baligho,nia pod ang ginagamyang primate sa kalibutan. Sa mga Corellans, haom ug takdo nga tawgon ang among lungsod, “ tarsier paradise.â€
Sa pagka karon, ang local government sa Corella, gidumala ni Hon. Mayor Jose Nicanor Tocmo; vice mayor, Vito Rapal; mga kagawad, Godofredo Ado, Danilo Bandala, Edmundo Tajan-tajan ,Ma. Asuncion Daquio, Hilario Tocmo, Ricardo Apale, Restituto Denque ug Paul Ello, nakig-alayon sa Foundation, Tourism Council sa Bohol para sa kamambuan sa eco-tourism.
Suroy na mo sa Corella, ang “tarsier paradiseâ€!
Linkback:
https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=49317.0