MikeLigalig.com

DILG Secretary Sueno, Governor Mangudadatu, Governor Solon, Mayor Rivera, Police Deputy Director General Uyami, Jr., Police Chief Superintendent Cedrick Train, the officers and men of the Philippine National Police, the officers and men of the Philippine Army, the Armed Forces, mga kababayan ko.
 
DILG Secretary Sueno, Governor Mangudadatu, Governor Solon, Mayor Rivera, Police Deputy Director General Uyami, Jr., Police Chief Superintendent Cedrick Train, mga opisyal ug mga tawo sa Philippine Army, ang Armed Forces, mga kanasod nako.
 
Could anybody give the tikas-pahinga order please.
 
Palihug ko paghatag sa mando pagtikas-pahinga.
 
Kaning mga mga pulis ba, pagka tikas-pahinga mas dakog pilangkad kaysa sa mga army. I’d like to make an explanation to the Filipino people -- hindi masyado tayo, eh trabaho ang... You know, when I was mayor for 23 years sa Davao, maraming namatay and I was one of the favorite whipping boy of De Lima about the human rights. Noong kasing na-OIC ako, right after the EDSA Revolution, noong na mayor ako magulo ang Davao. Lahat nandoon, and what was really worse at that time—it was a very bad policy but I... everybody thought at that time that it was good. Every Filipino or foreigner for that matter, would go and say that he is a anti-communist… iyong Alsa Masa binigyan ng mga armas.
 
Kaning mga mga pulis ba, pagka tikas-pahinga mas dakog pilangkad kaysa sa mga army. Ganahan ko muhatag ug eksplanasyon sa mga Pilipino—dili kaayo ta, trabaho ang… Kabalo mo, kadtong mayor ko sa Davao, sa sulod sa 23 ka tuig, daghan ug nangamatay ug ako ang usa sa mga paborito na  whipping boy ni De Lima mahitungod sa human rights. Kadto man gud na-OIC ko, pagkahuman dayon sa EDSA Revolution, kadtong na mayor ko gubot ang Davao. Tanan naa didto, ug ang pinaka-grabe atong panahona--- kay ang dili gyud mayo na polisiya pero ako… abi sa tanan atong panahona nga maayo ra to. Tanang Pilipino o langyaw alang niana nga butang, muadto ug muingon nga anti-komunista siya… kadtong Alsa Masa gitagaan ug mga armas.
 
 Arms were freely given to everybody, and when there was a slowing down… kasi sa Davao alam mo nagpalayo iyong mga komunista, wala na tayong panahon mag-istorya kung bakit. Ang naproblema ko ang mga hoodlums, then the shabu substance came into being. Hirap ako. So sabi ko, iyong mga durugista, iyong mga kidnappers, iyong mga holdapers, murder-for-hire, umalis kayo ng Davao kasi ‘pag ayaw ninyo papatayin ko kayo. At iyong ibang umalis nga, buhay iyong iba. Iyong hindi naniwala, patay.
 
Libre nga gipanghatag ang mga armas sa tanan, ug kung naay paghinay nga mahitabo... kay sa Davao kabalo mo, nagpalayo ang mga komunista, wala na tay panahon mag-sturya kung ngano. Ang naproblema ko ang mga kriminal, unya ang shabu nga bahandi miabut ngadto sa pagkatawo. Naglisod ko. Mao niingon ko, kanang mga durugista, mga kidnapper, mga holdaper, murder-for-hire, pahawa mo sa Davao kay kung dili mo, patyon tamo. Ug kadtong mga nanghawa gyud, buhi ang uban. Ang mga wala nituo, patay.
 
So noon, there is a problem. Kasi lahat kasi ng namatay binibilang... well, pulitika una ‘yan, it’s started in politics. Yung lahat na namamatay diyan, pati nasagasaan, kukunan ng picture, padala ni Nograles doon kay De Lima, magkaibigan naman sila... pareho silang pangit. (laughter)
 
Sauna, adunay usa ka problema. Kay tanang nangamatay giihap... pulitika una na, nagsugod na sa pulitika. Ang tanan nga mga nangamatay dinha pati naligsan, kuhaan ug litrato, ipadala ni Nograles ngadto kay De Lima, amigo man sila... pareho sila ngil-ad ug nawng. (Pagkatawa)
 
So De Lima kept on hammering on me, due process-due process, extra-judicial killings and I was the one of the few mayors na nana-national, and only because I was a criminal killing a criminal. Ngayon, bakit sa Davao nahinto iyong droga, nahinto iyong... at least, barest minimum. Bakit ang Davao naging one of the safest cities in the world? Bakit ang Davao, ang negosyo pumasok at makita mo naman ngayon? Bakit ang Davao, ang mga tao doon medyo disiplano, walang suplado? Bakit kami sa Davao, ang pakisama namin sa Moro pati Kristiyanos maganda? Well, one of the reason really is that parang neutral ako, in the sense that makalapit sa akin because my lola was a Maranao, my lolo was a Chinese but my father was a Cebuano.
 
Si De Lima nagpadayon ug panghampak nako, due process-due process, extra-judicial killings ug usa ko sa mga pipila ka mayor nga na-national, ug tungod ra kay usa ko ka kriminal na nagpatay ug kriminal. Karon, ngano sa Davao nahunong ang drogas, nahunong ang... sa labing menos, minimum. Ngano ang Davao nahimong usa sa labing luwas nga mga syudad sa kalibutan? Ngano ang Davao, nisulod ang negosyo ug makit-an man nimo karon? Ngano ang Davao, ang mga tao didto, medyo disiplinado, walay maldito? Ngano kami sa Davao, ang relasyon sa Moro ug sa Kristiyanos maayo? Aw, ang usa sa mga rason gyud kay murag neutral ko, sa diwa nga makaduol sa  tungod kay ang akong lola usa ka Maranao, ang akong lolo Chinese apan ang akong amahan Cebuano.
 
So iyon ang sikreto ng Davao, ang unang umalis ang komunista. Kasi ang pag-iisip ko rin noon, parang sosyalista. But the Communist Party of the Philippines is the extreme, and they want to get government by armed struggle. So kami pagka-sosyalista namin, dito lang kami, maybe off center because my father ventured in Mindanao – nag-asawa siya dito, Mindanaoan. But we were really very poor. So I grew up in an environment of... hindi naman talaga iyong gutom, pero hirap... hirap.
 
Mao na ang sikreto sa Davao, ang una nga nihawa ang komunista. Kay ang paghunahuna pud nako sauna, mura ug sosyolista. Pero ang Partido Komunista sa Pilipinas mao ang pinakagrabe, ug niadto sila para makuha ang gobyerno pinaagi sa armadong pakigbisog. Mao na kami sa pagka-sosyolista namo, dinhi ra mi, murag dili sa sento kay akong amahan naay venture sa Mindanao-- nag asawa siya dinhi, Mindanaoan. Pero pobre gyud kaayo mi. Mao nga nabuhi ko sa palibot sa ... dili man gyud kadtong gutom, pero lisod... lisod.
 
So madali kong maintindihan ang mga komunista. And as a matter of fact, last night I was talking with Jalandoni, because we were talking. Naintindihan niya ako. Kaya ako nakapagpunta ng Saranggani, sa bukid, kunin ko iyong mga nabihag na pulis, na army. Because I could talk sense to them. Bakit ba tayo magpatayan na pareho naman tayong pobre dito, so why do you have to weapon.
 
Dali nako masabtan ang mga komunista. Ug sa tinud-anay, sa miaging gabii, nakigstorya ko ni Jalandoni, kay nagsturya mi. Nasabtan ko niya. Mao ko naka-adto ug Saranggani, sa bukid, kuhaon nako tong mga nadakpan na pulis, na army. Tungod kay maka-sturya ko ug hangkag nila. Ngano man ta magpinatyanay na parehas man tang pobre dinhi, ngano kailangan nimo ug armas.
 
But those are the things na limitado ako, kasi Mayor lang. Wala akong—ngayon naging Presidente ako, bakit maraming patay? Na ngayon lahat ng patay—kaya ako galit, kung nakikinig kayo mga foreigners ganito iyan. Makinig kayong mabuti ha ang hina pa naman ng utak ninyo. b*** kayong lahat. Kasi yung kung ako noong Mayor sa Davao, ito iyong sinabi ko… hindi naman ako gago magsabi patayin mo. At alam ko na nag-aral kayo lahat, and you know the circumstances where you can kill a person legally or any other thing would be illegal -- iyan nga iyong extra-judicial, iyong tinatawag nilang salvage.
 
Apan mao na ang mga butang na limitado ko, tungod kay Mayor lang. Wala koy-- karon na Presidente nako, ngano daghan ug patay? Na karon tanang patay-- mao ko nasuko, kung naminaw mo mga langyaw, in-ani na. Paminaw mo ug maayo ha, hinay baya na inyong utok. b*** mong tanan. Kay kung ako kadtong Mayor sa Davao, mao ni ang akong giingon... dili man ko gago nga muingon patyon nimo. Ug kahibalo ko nga naa moy giskwelahan tanan, ug nahibalo mo sa kahimtang diin kamo makahimo sa legal nga pagpatay sa usa ka tawo o sa bisan unsa nga lain nga mga butang nga mahimo nga illegal--- mao na ang extra-judicial, kadtong gitawag nila nga salvage.
 
Sa Davao kasi ganito -- hanapin ninyo ang mga durugista, mga kriminal, mga holdaper, kidnapper; hanapin ninyo arestuhin ninyo; pag ayaw mag-surrender at lumaban and they present a violent resistance, and if you think that life -- your life -- as an arresting officer in imminent danger, shoot them dead, period. That is the order until now sa inyo. Kaya sa Maynila, sabi nila, “Bakit patayan noong nag-umpisa si Duterte? Kasi ang pulis takot. Alam ko, 23 years ako, ang pulis pag na-demanda, on the day na—alam mo ang mga abogado ganyan iyan, abogado ako eh. Pag—hindi ba, idinemanda ka ng pulis, mag-counter charge. At minsan iyong hearings sa pulis, iyong dinemanda niyang kriminal na i-wait, last to be heard. Iyong demanda ng kriminal sa kanya na una, and he gets suspended on that day, pero mga officer after two years, but that day, wala ng trabaho, wala ng pagkain, wala na.
 
Sa Davao man gud in-ani – pangitaa ninyo ang mga durugista, mga kriminal, mga tulisan, kidnaper; pangitaa ninyo ug dakopa; kung dili gani gusto mu-tugyan ug nakig-away sa bayolente na pamaagi, ug tan-aw nimo na ang imong kinabuhi nga nag aresto niya kay naa na sa pilegro, pusila siya, period. Mao na ang mando hangtod karon sa inyo. Mao sa Maynila, ana sila, “Bakit patayan noong nag-umpisa si Duterte?”. Kay ang pulis nahadlok. Kabalo ko, 23 ko ka tuig, ang pulis kung na-demanda, sa adlaw nga—kabalo mo ang mga abogado in-ana na, abogado baya ko. Kung—dili ba, gidemanda ka sa pulis, mu-counter charge. Ug usahay ang  Busa sa Manila, miingon sila, "Nganong sa masaker mikuha sa ibabaw sa mayor? Tungod kay ang kahadlok sa kapolisan. Ako nasayud, ako 23 ka tuig, ang mga pulis may mga buroka, sa adlaw nga ang mga batid sa balaod nasayud nga kini mao ang, eh abogado. Education wala kaso sa mga polis, sa pagsumpo katungdanan. Ug sa higayon nga ang inyong mga pagdungog sa mga pulis, ang mga gidemanda niya nga kriminal, ulahi dunggon. Ang demanda hinuoon sa kriminal sa iyaha nauna ungya ma-suspenso siya ana adlawa, pero ang mga opisyal pagkahuman sa duha ka tuig, pero ana adlawa, walay trabaho, walay pagkaon, wala na.
 
Hindi naintindihan ng mga loko-loko eh. Kaya ang mga police takot. Noong ako na ang Presidente sinabi ko, “Go out.” Sinabihan ko, “Go out and hunt down the criminals, arrest them and if they offer a violent resistance, and you think that life, ikaw ang mamatay, kung hindi siya. T***ina, patayin mo sila,” iyan ang order ko sa iyo. That has not changed. Pag sinunod ninyo ako, wala kayong problema, ako ang bahala sa inyo. Hindi ako papayag na may militar o pulis makulong dahil sa utos ko kasi ang bayan natin hirap. Hirap na hirap ang bayan natin. Sa droga, Santiago, he is an officer ng Armed Forces, sa PDEA siya. I do not have reason to doubt him—hindi naman niya ako kinakalaban. He told us that there are 3 million addicts now in the Philippines, of late. Huwag mo na lang bilangin iyon. Iyong 700,000, it’s going up, it’s gonna reach a million mark by the end of this month. 1 million drug addicts plus 3 million noong sinabi ng PDEA, ilan iyan, di 4 million.
 
Wala nasabtan sa mga bu****. Mao ang mga pulis nahadlok. Kadtong ako na ang Presidente ni ana ko, "Go out." Niana ko, "Go out and hunt down the criminals, arrest them and if they offer a violent resistance, and you think that life, ikaw ang mamatay, kung hindi siya. T***ina, patayin mo sila," mao na ang akong mando nimo ug wala na nausab. Kung inyo ko sundon, wala moy problema, ako ang bahala sa inyo. Dili ko musugot na naay militar o pulis nga mapriso tungod sa akong sugo kay ang nasud nato naglisod. Naglisod gyud ug maayo atong nasud. Sa drogas, Santiago, officer siya sa Armed Forces, sa PDEA pud siya. Dili nako siya kailangan pagdudahan-- wala man sad ko niya gikalaban. Iya mi giingnan nga naay tulo ka milyon na nga adik dinhi sa Pilipinas. Ayaw nalang na ihapa. Kadtong 700,000, nagsaka siya, muabot na ug milyon sa katapusan ani nga buwan. 1 milyon na adik sa drogas ug 3 ka milyon kadtong giingon sa PDEA, pila na, dili 4 milyones.
 
Nag-usap kami ni Widodo doon sa ASEAN Summit. Sabi ni President Widodo, “We have the same problem. I have 4 million addicts but there are about… almost—the largest, but—so ang Indonesia have a 300 million people; tayo 104, nearing the 4 million mark. Itong mga puti, ang utak talaga puti. Bot pa sa bot los pad, walang dugo na—they cannot understand na ako hirap na hirap masyado dito ngayon. What am I suppose to do with the 4 million?
 
Nagstorya mi ni Widodo didto sa ASEAN Summit. Giingon ni Presidente Widodo, “Naa ta’y pareha na problema. Naa koy 4 ka milyon na adik pero naay mga… hapit- ang pinakadako, pero- so ang Indonesia kay naay 300 ka milyon ka tawo; kita 104, duol sa 4 ka milyon na marko. Kaning mga puti, ang utok gyud kay puti. Bot pa sa bot los pad, walay dugo na- dili sila kasabot na naglisod na kaayo ko diri karon. Unsa man ang akong dapat buhaton sa 4 ka milyon?
 
Sabi pa ng ano, easily done—kindly record it and give it to the idiots, mao—“why is Duterte is killing them? Sending to them to rehabilitation, would be good.” They do not know or they do not pretend to know. Or they are ignorant really, that in any government there is always the fiscal year, January to December. At that time it was Aquino, itong budget ko ngayon pinapatakbo ko sa inyo, was a budget that was prepared by Aquino the previous year to be implemented this year. And the budget next year is being prepared now for implementation next year. Nobody but nobody at that time knew the magnitude of the contamination of drugs. Remember that I am a mid-stream president. Pumasok ako, ang budget umiiral na. Sila iyong gumawa, at I don’t know if they had any idea na ganoon pala karami ang tama natin.
 
Ingon pa sa kuan, dali buhaton- palihog ug record ani ug ihatag ni sa mga bulok, mao- “ngano gipangpatay man sila ni Duterte? Ang pagpadala sa ila sa rehabilitasyon, kay mayo.” Wala sila kabalo o wala sila nagpa-aron-ingnon na kabalo. O ignorante lang gyud sila, na sa bisan asang gobyerno pirmi gyud naa ang fiscal na tuig, Enero hangtod Disyembre. Sa atong panahona si Aquino to, ang akoang budget karon na gipadagan nako sa inyo, kay ang budget na gi-andam ni Aquino sa niaging tuig para ipatuman karong tuig. Ug ang budget sa sunod na tuig kay gi-andam karon para sa pagpatuman sa sunod na tuig. Walay bisan usa apan walay bisan usa sa atong panahona ang nakabalo sa pagkagrabe sa kontaminasyon sa droga. Hinumdumi na ako kay mid-stream na president. Nisulod ko, ang budget kay gipadagan na. Sila ang naghimo, ug wala ko kabalo kung naa sila’y ideya na in-ato diay kadaghan ang adik sa ato.
 
Tama iyang DOH, wala silang budget niyan even the DSWD simply because this budget now does not contain the following expenditures. Hindi ako makakuha, hindi ako makautang because that would be illegal, na iyong budget doon sa ibang department igastos ko para sa rehab. Because that would be just like stealing from Peter to pay Paul – ika nga sa idiom. Eh naintindihan nila daldal nang daldal, putang ina. Ngayon hinintay ko lang. Noong sinabi ko na “De Lima, you better hang yourself,” alam ko na. And that is why I am now—
 
Sakto na ang DOH, wala silay budget ana bisan ang DSWD tungod lang kay ang kining budget karon kay wala pa naapil ang kaning mga gastuhanan. Dili ko makakuha, dili ko makautang kay illegal na, na ang budget didto sa lahi na departamento kay gastuhon nako para sa rehab. Kay mura ran a ug pagpangawat kay Peter para bayran si Paul – matod pa sa panultihon. Eh nasabtan nila sige lang ug yawyaw, putang ina. Karon gihulat ra nako. Katong giingon nako na “De Lima, mas maayo pa na ibigti nimo imong kaugalingon,” kabalo na ko. Ug mao na ngano ako karon-
 
Iyong mga Human Right hali kayo, hali kayo dito. So I would be inviting the Human Rights Commission, the EU, Obama – if he wants to come here, si Bangki—sabi ko man Bangkisun, Ban Ki-moon pala. Bangkisun-Bangkisun... iyon pala, sun and moon kasi. So I apologize for that faux pas. If you read it, then it’s faux pas, it’s pronounced faux pas. Iyan ang totoo, ngayon alam ko na. Sino ang nagpatay? May mga patayan marami in legitimate police action. Mayroon ring napatay ang mga military sa Mindanao, it’s a purely military undertaking a police action. Iyong iba, iyong binabalot, sino nagpatay? 
 
Ang kanang mga Human Right anhi mo, anhii na mo. Mao akong imbitaron ang Human Rights Commission, ang EU, Obama – kung ganahan siya muari, si Bangki- ingon pa nako Bangkisun, Ban Ki-moon diay. Bangkisun-Bangkisun… mao diay, adlaw ug bulan man gud. Mao nangayo ko ug pasaylo para sa sipyat. Kung basahon nimo, dayon kini mao ang faux pas, faux pas ang paglitok ini. Mao na ang tinuod, karon kabalo na ko. Kinsa ang nagpatay? Naay mga pagpatay daghan sa lehitimo na aksyon sa kapulisan. Naa poy napatay ang mga militar sa Mindanao, usa lang kini ka militar na nibuhat ug aksyon sa kapulisan. Ang katong lain, ang mga giputos, kinsa ang nagpatay?
 
Alam mo marami silang karibal. The most—makinig kayo—sabihin ninyo ito sa mga p***inang bantay kayo sa akin, pagpunta ninyo dito. ‘Di ba nila alam na pati mga police generals at pulis involved? At lahat iyong pinatay, nagpatayan sila because unahan na nila kasi these guys will be these killers. Nagpapatayan sila kung sinong pumait kay Garbo, sinong pumait kay Loot. Did it ever occur to you that there was also a silencing stage? Mostly sila sila lang. Pero ang patay na’t sawi na, tinatapon nila kay Bato, sa akin, sa pulis.
 
Kabalo ka daghan silag karibal. Ang pinaka- paminaw mo- ingna ni ninyo sa mga p***inang bantay lang mo sa ako, pagabot ninyo diri. ‘Wala ba sila kabalo na bisan ang mga heneral sa pulis ug pulis kay apil? Ug tanan na gipangpatay, nagpinatyanay sila kay unhan na nila kay ang kaning mga tawhana ang mahimong mga tigpatay. Nagpinatyanay sila kung kinsa ang nanangil kay Garbo, kung kinsa ang nanangil kay Loot. Nisulod ba sa inyong utok na naa puy panahon sa pagpahilom? Sila sila rapud kagaran. Pero ang mga patay na, gipanglabay nila kay Bato, sa ako, sa pulis.
 
How stupid can you really get? Ngayon sabi ninyo, “Bakit mo iniinsulto?” Si Duterte sabi doon sa EU-Europe, pinaka-unpopular daw ako. Gago, tapos nang eleksiyon nanalo na ako dito. Ang boto dito ang popular, ang gusto mo... bu****. Unpopular ako, and so? Tapos naman ang eleksiyon, six million nga ang margin eh. Tapos hindi daw ako statesman. Excuse me? Hindi raw ako statesman. Ang pagkaalam ko, tumakbo ako ng presidente, wala mang posisyong statesman doon sa amin. ‘Ba, bakit mo man ako piliting maging statesman? Madumi raw ang bunganga ko, eh kasi tarantado kayo.
 
Hangtod asa man na ang imong kabogo? Karon giingon ninyo,  “Ngano imo man giinsulto?” Si Duterte giingon didto sa EU-Europe, pinaka-dili ilado daw ko. Amaw, humana ang eleksyon nakadaog na ko diri. Ang boto diri ang ilado, ang imong gusto… bu****. Dili ko ilado, dayon? Humana man ang eleksyon, unom ka milyon gani ang labaw. Dayon dili daw ko estadista. Excuse me? Dili daw ko estadista. Sa akong nahibaw-an, nidagan ko pagkapresidente, wala may posisyon sa estadista didto sa amo. ‘Ba, ngano imo man ko pugson na mahimong estadista? Hugaw daw akoang baba, eh kay amaw man mo.
 
You know, why you get a retort to me that’s really b***? Because you are, yourself are bullshitting us. Hindi pa nga nila alam eh, hindi alam kung sino ang nagpapatayan. Why do you attribute all the killings in Manila to the police and me, when as a matter of fact you know that there were gangsters including police generals? ‘Di iyong unang birada ‘di binabalot ng plaster. Sabi ko, that is not the job of police to make mummies, sa Egypt lang ganoon. Bakit mo gawaing mum... bakit magsayang-sayang ng panahon? Why will we waste our time wrapping a body with... to make mummies out of those... Kaya ako galit.
 
Kabalo mo, ngano makakuha man mog tubag nako na b***? Tungod kay kamo, kamo mismo kay nangbullshit sa amo. Wala pa gani nila nahibaw-an eh, wala kabalo kung kinsa ang nagpinatyanay. Ngano inyo man ipasangil ang tanan pagpatay sa Manila adto sa pulis ug sa ako, na sa tinud-anay lang kabalo mo na naay gangsters apil ang mga heneral sa pulis? ‘Di ang inyong una na birada ‘di giputos ug plaster. Ingon ko, dili man na trabaho sa mga pulis na muhimo ug mummies, sa Egypt ra na. Ngano imo man himoong mum… ngano magsayang-sayang ug oras? Ngano ato man sayangan ang atong oras sa pagputos sa lawas ug… para maghimo ug mummies gikan niining… Mao nasuko ko.
 
Ako ‘pagka... you just treat me fairly, wala man talagang... nagpapakumbaba ako. Ako, ganoon ako eh. Kung dito iyong tao, dito ako. Kung dito, dito ako. Hindi mo napansin nagsi-sir ako sa inyo, lahat ng mga opisyal. How do I address you? “Sir.” Eh kasi tayo, ako naman hindi naman—from the ranks rin ako eh. So nasanay akong mag-sir. Sanay ako, ‘pag ano ako… eh kasi tayo, ako naman din iyong ano… from the ranks rin ako eh. So nasanay akong mag-sir. Sanay ako... ‘pag ano ako, fiscal, special counsel, 7, 6, 5, 4, 3, 2... ‘pag 2 naging OIC Vice Mayor ako ng Davao. Sa buhay ko, nagsi-sir ako. Maski yang mga policeman, “ma’am, sir.”
 
Ako ‘pagka… tratoha lang kog tarong, wala man gyuy… nagpahiubos ko. Ako, ing-ana man ko eh. Kung ari ang tawo, ari ko. Kung ari, ari ko. Wala mo kabantay magsir ko sa inyo, tanan na mga opisyal. Unsa man mo nako pagtawag? “Sir.” Eh kay kita, ako man dili man- gikan sad ko sa ranggo eh. Mao naanad ko mag-sir. Anad ko, ‘kung unsa ko… eh kay kita, ako man sad ang kuan… gikan sad ko sa ranggo eh. So naanad ko mag-sir. Anad ko… ‘kung unsa ko, fiscal, special counsel, 7, 6, 5, 4, 3, 2… ‘kung 2 nahimo kog OIC Vice Mayor sa Davao. Sa akong kinabuhi, magsir ko. Bisan sa mga policeman, “ma’am, sir.”
 
Marunong akong magrespeto sa kapwa ko tao. Pero itong mga—lalo na iyong mga mayaman, o kagaya itong mga hambugero na mga ibang ano... sabi ko, “Ikaw Amerika, sige ka Human Rights.” Ngayon sa Charlotte na iyan, state of emergency na, bakit? Eh Pinagbabaril iyong itim. Basta naka higa, “bang.”
 
Kahibalo ko murespeto sa isig ka tawo nako. Pero kaning mga- labaw na ang mga dato, o pareho sa mga hambugero na mga lahi ug kuan…ingon ko, “Ikaw Amerika, sige ka Human Rights.” Karon sa Charlotte na na, state of emergency na, ngano? Eh gipusil-pusil ang itom. Basta nakahigda, “bang.”
 
Kaya sabi ko si Bato, magprepara ka kung sinong general padala mo doon sa Amerika -- rapporteur. Pa-imbestiga mo rin, and interesado tayo’t pinagbabaril nila iyang mga black people sa Amerika. Ganoon iyong Amerika eh, pointing at us... hindi niya alam that Vietnam is also pointing at his face. “Ikaw Duterte...” eh ‘di ikaw rin – double barrel. P*ta.
 
Mao ingon ko ni Bato, pag-andam kung kinsa na heneral ang imong ipadala didto sa Amerika – rapporteur. Pa-imbestigahi pud, ug interesado ta na gipangpusil nila ang mga itom na mga tawo sa Amerika. Ing-ana ang Amerika eh, tudluon ta… wala siya kabalo na ang Vietnam kay nagtudlo pud sa iyang nawng. “Ikaw Duterte…” eh ‘di ikaw pud- double barrel. P*ta.
 
So what kung ayaw na nila? May China... ‘di Russia. Nagpunta na nga si Bato. Nagpunta na si Bato doon, sabihin ko sa iyo punta ka doon. Eh kung magkalabuan ito, balik na. Oh Bato nasaan? Sabi niya, “naata na, sir, nabuang na ‘ta, didto na lang ‘ta.” Isa ka pang intrigador. (laughter) Mamaya, sulsulan itong Amerikano coup d’etat-coup d’etat dito.
 
So unsay naa kung dili sila ganahan? Naay China… ‘di Russia. Niadto na gani si Bato. Niadto na si Bato, muingon ko nimo na adto na. Eh kung dili magkasinabot, balik na. Oh Bato asa? Ingon siya, “naata na, sir, nabuang na ‘ta, didto na lang ‘ta.” Usa pud nga na tig-intriga. (katawa) Unya, sulsulam ning Amerikano coup d’etat-coup d’etat ari.
 
Ang ibig kong sabihin, before you condemn... you know men—pakinggan ninyo ito ha, ‘men judge best when they condemn.’ Pinakamahusay na husga sa tao lalabas iyan, lalo iyong husga na iyan, kasamaan sa kapwa nila. Before conducting—De Lima, sino ba nang... Human Rights, senador, wala mang finile (file) ni isa. Sige yawyaw sa akin. Ayaw ko naman siyang patulan kasi pangit siya. (laughter) Baka patulan ko tapos, “Oh, sige mag-usap tayo mayor,” na. Tapos, “Saan, ma’am?” “Ikaw, kung saan mo gusto.”  (laughter)
 
Ang akong pasabot, sa dili pa ka mosaway… kabalo ka men- paminawa ni ninyo ha, ‘men judge best when they condemn.’ Pinakamaayo na hukom sa tawo ang mugawas ana, labaw na ang hukom na in-ana, ang dautan sa ilang isig ka tawo. Sa dili pa i-conduct- De Lima, kinsa ba nang… Human Rights, senador, wala may nafile bisag usa. Sigeg yawyaw sa akoa. Dili man ko ganahan mupatol sa iyaha kay bati man siyag nawng. (katawa) Basin patulan nako dayon, “Oh, sige magstorya ta mayor,” na. Dayon, “Asa, ma’am?” “Ikaw, kung asa nimo gusto.” (katawa)
 
Alam ko na noon pa. Totoo alam ko na, kaya sinabi—‘di ba sinabi ko, “De Lima, I am listening to you.” Hindi niya nakuha eh, akala siguro niya nagbibiro ako. Ngayon hindi akalain, eh alam mo when you get to be president, marami na ring ibang bansa na... sige kaibigan tayo. So alam ko na. ‘Di ba sabi ko, “De Lima, did I not tell you that I was listening to you?” Ang pagsabi ko, “Go hang yourself,” iyon na iyon. Dumaan na sa kamay ko. Pero hindi ako ang—sabi ko, hayaan ko sila Vit Aguirre. Siya iyon.
 
Kabalo na ko sauna pa. Tinuod kabalo na ko, mao niingon- ‘diba niingon ko, “De Lima, naminaw ko nimo.” Wala niya nakuha eh, abi siguro niya na nagbinuang ko. Karon wala nagdahum, eh kabalo mo kung mapresidente ka, daghan na pud na ubang nasod na… sige amigo ta. Mao kabalo na ko. ‘Diba niingon ko, “De Lima, wala ba ko niingon nimo na naminaw ko nimo?” Ang pag-ingon nako, “Ibigti imong kaugalingon,” mao na to. Niagi na sa akong kamot. Pero dili ako ang- ingon ko, pasagdan nako sila Vit Aguirre. Sila to.
 
So ganito iyan, sabi ko sa mga opisyal ninyo “Be careful.” Kayong nasa likod mapoproblema kayo nito. Kami hindi na masyado. Narco-politics has entered the Philippine democracy. Bantay kayo diyan. Kaya ako hindi pumayag na mag-eleksiyon ngayon, kasi iyong mga mayor at governor na sabit, they would still have the money to spend and be in power.
 
Ingon ani na, ingon ko sa mga opisyal ninyo “Be careful.” Kamong naa sa likod magproblema mo tungod ani. Kami dili na kaayo. Nisulod na ang Narco-politics sa demokrasya sa Pilipinas. Bantay mo diha. Mao na wala ko nisugot na mag-eleksyon karon, kay ang mga mayor ug governor na naapil, naa gihapon silay kwarta na magasto ug naa gihapon sa gahum.
 
If we cannot destroy the apparatus now—kayo, kayo, tayo, the next generation will be compromised. Ang anak ninyo na mga high school ngayon. Huwag na iyong nasa college na... iyon hindi na masyado, pero delikado para rin – ang mga apo ninyo. Sabihin ko sa inyo, ang pinaka—pinaka ano sa taong iyon, ang apo natin. Hindi pa nga tayo sa anak eh – apo, basta apo. Isang araw kami pag makipaglaro sa apo maligaya ka pa. Kaya sabi ko sa lahat, “I will end by saying—hindi pa pala, huwag mo ng i-end kay—how many awardees? Ilan iyong dumaan dito? You get P200, 000 each.” (applause).
 
Kung dili nato maguba ang mga gamit karon—kamo, kamo, kita, makompromiso ang sunod na henerasyon. Ang mga anak ninyo na mga high school karon. Ayaw na ang mga naa sa kolehiyo na... kadto dili na kaayo, pero delikado gihapon—ang inyong mga apo. Ako iingon sa inyo, ang pinaka—pinaka kuan adtong edara, ang apo nato. Dili pa gani kita sa anak—apo, basta apo. Isa ka adlaw mi na kung makigduwa sa mga apo kay malipayon pa ka.  Mao na ingon ko sa tanan,  “I will end by saying—hindi pa pala, huwag mo ng i-end kay—how many awardees? Ilan iyong dumaan dito? You get P200, 000 each.” (palakpak)
 
Mamatay pa, karami pa diyan. Alam mo basta… remember, if I have time, you listen to me. Sino bang nag-aral sa Davao ng Basic Police Course, Officers Course? Iyong dumaan sa lecture ko? May notes pa kayo? Iyong matrix ko? Makinig lang kayo. Mayroon kasi ako, you know when I get married, I passed the Bar—Bar... ano Class ’72, Bar ‘72 ako eh. Noong nag-asawa ako bigla, nagka-anak ako, hindi ko akalain na mahirapan ako sa—so I had to teach diyan sa Police Academy sa Mintal. So, 1973 hanggang... hanggang ngayon nagle-lecture ako. Pag mag-lecture ako sa inyo, tignan ninyong mabuti, kopyahin—tignan ninyo iyong matrix nang dumaan sa akin. It’s about 1 hour, 1 hour 10 - 30 the most. Makinig kayo, iyon na iyon.
 
Mamatay pa, kadaghan pa diha. Kahibaw ka basta... hinumdumi, kung naa koy oras, paminawon ko nimo. Kinsa ba ang nagskwela sa Davao ug Basic Police Course, Officers Course? Kanang niagi sa akong lektyur? Naa pa moy notes? Kadtong matrix nako? Paminaw lang mo. Naa man ko, kahibaw ka kung makasal na ko, napasar nako ang Bar—Bar... kuan Class ’72, Bar ’72 man ko. Kadtong nag-asawa ko ug kalit, nagka-anak ko, wala ko nagtuo na malisuran ko sa—maong kinahanglan ko magtudlo diha sa Police Academy sa Mintal. 1973 hangtod... hangtod karon naghatag gihapon ko ug mga lektyur. Kung maglektyur ko sa inyo, tan-awa ninyo ug tarong, kopyaha—tan-awa ninyo ang matrix adtong niagi sa ako. Mga usa ka oras, usa ka oras 10-30 ang pinakadugay. Paminaw mo, mao na ‘to.
 
Iyon na iyon ang buhay ninyo pagka police. Alam mo na lahat, makinig—sundan mo lang iyong akin. Ganoon naman iyon. Arrest -- with warrant, without warrant. With warrant – Court, without warrant – 9, 818 and 36 hanggang ngayon. Tapos iyon... filing of cases ito. Wala ng basa-basa. Alam ko man hindi kayo nagabasa noon, basa-basa pa diyan. Ito Binisaya lang pero iyon na iyon, iyon na ang… Tapos, search, arrow -- with warrant, subscription, residence, exactly ano iyan, without warrant at pursuit dito... eskape—eskapo. Iyon... iyon. But 30 minutes, iyon na iyong pulis, pag ka pulis mo.
 
Mao na ‘to ang kinabuhi ninyo sa pagka pulis. Kahibaw na ka tanan, paminaw—sunda lang kadtong ako. Ingon ana man na. Aresto – naay mandamento, walay mandamento. Naay mandamento – Korte, walay mandamento – 9,818 and 36 hangtod karon. Tapos kadto... pagsaka ug kaso kini. Wala nay basa-basa. Kahibaw man ko na dili mo tigbasa adto, basa-basa pa diha. Kini Binisaya lang pero mao na na, mao na ang... Dayon, pagpangita, pana – naay mandamento, subskripsiyon, puluy-anan, tukma kuan na, walay mandamento ug paggukod diri... eskape—eskapo. Kadto... kadto. Pero 30 ka minutos, mao na kadto ang pulis, pagka pulis nimo.
 
Tapos dito, kasi bigyan ko itong mga military ng—because the advent is… next is terrorism. Hindi na masyado iyong long firearm. If we get lucky to have a peace agreement with the Communist, then they would—ito labanan na ito ng covert. Bigyan ko iyan sila ng Glock. Magbili ako ng—lahat ng... kahit yung sundalo bigyan ko ng Glock. Kasi kung wala ng kalaban, magkita kayo sa Bayan, mag-inuman iyong pulis dito, inuman iyong sundalo doon, pagkatapos magbarilan iyan sila. Parang mga gago, p*****ina.
 
Dayon diri, kay hatagan ni nako ang mga militar ug—tungod ang adbiyento kay... ang sunod kay terorismo. Dili na kaayo ang kadtong taas na armas. Kung swertehun ta na magkasabot mahitungod sa kahusayan uban ang mga Komunista, dayon ang ilahang buhaton—kani kontrahan na kini sa tinago. Hatagan na nako sila ug Glock. Mupalit ko ug—tanan na... bisag sundalo hatagan nako ug Glock. Kay kung wala nay kontra, magkita mo sa Nasod, mag-inom ang mga pulis diri, mag-inom ang mga sundalo didto, pagkahuman mapusilan na sila. Murag mga amaw, p*****ina.
 
Ang basa ko minsan, army and police ang sunod. Buti hindi ko kayo inabutan, sapakin ko ito. Kayo mag-inom, pag humag mag-ilog sa _____, bago (dialect). Tapos mag-init tayo kasi katubong pikas, dugaw na sa bukid, duwaanan kakanoog, mag-ilo kapud ug (dialect). Barilan idayon, awarding-awarding, aasahan ko ang award ninyo. Sige nga huwag i-clip sa papel bahala ka diha.
 
Ang akong basa usahay, kasundalohan ug pulis ang sunod. Maayo gani kay wala mo nako naabtan, sagpa-un nako ni. Kamo mag-inom, pag humag mag-ilog sa _____, bago (dialect). Dayon mag-init ta kay katubong pikas, dugaw na sa bukid, duwaanan kakanoog, mag-ilo kapud ug (dialect). Pusilan idayon, awarding-awarding, magdahum ko sa award ninyo.
 
So bigyan ko rin yan sila because the next generation is terrorism. Ah hindi muna—I cannot discuss the things that we plan to do. It’s not supposed to be public but mainly it’s gonna be something like a covert operation. Crime and detection iyan. Ang kalaban mo diyan; isa, dalawa, tatlo.  If ever ma-encounter kayo sa bukid, could not be more than 100. Ano iyon? But be careful, kasi itong komunista, mabilis iyan kaya nga—itong sila static iyan eh, just like Jolo. And Basilan is very small—I mean, if you get about 10 battalions there. I’m going to get something like… Lorenzana is asking 20,000 additional troops.
 
Hatagan pud nako na sila kay terorismo ang sunod na henerasyon. Dili usa—dili nako mahisgot ang mga butang na amo plano buhaton. Dili na dapat sa pampubliko pero mahimo na siyang isa ka butang na murag tinago na operasyon. Krimen ug deteksyon na. Ang imong kontra ana; usa, duha, tulo. Kung ma-engkuwentro mo sa bukid, dili pwedeng mas daghan sa usa ka gatos. Unsa na? Pero paghinay, kay kining komunista, paspas na mao nang—kini sila estatik na, murag ang Jolo. Ug ang Basilan gamay kaayo—akong pasabot, kung magpadala ka ug napulo ka batalyon didto. Makakuha ko ug usa ka butang na murag... Nangayo si Lorenzana ug dugang na 20,000 ka mga tropa.
 
Ak0, I’m—I would like... by next year tapos na sana. I don’t know how many months iyang SAF training. So I would have something like about 10 to dito, mobile to rural—hindi urban, urban terrorism rather. But that will be… our planning and the days come before Christmas. So, maghintay lang kayo. You just do your work. Huwag kayong matakot, huwag kayong matakot na ano, just remember the guidelines. I gave you the standard, only if pagtingin mo in the convention by the Chiefs of Police sa Europe pati sa Amerika, sa Amerika ngayon pag sinabi down ka, down ka talaga o hands up ka, pag nagkamali hands up. Tapos ang kamay mo nag-travel sa bulsa. They are agreed now na... kung dito iyan, sabihin violations ng human rights. It is now agreed amongst them, na any overt action, pagsabi taas ang kamay tapos magbaba ang kamay mo kung saang bulsa, maski nagkamot ka ng itlog mo ke makati. Ah, p*****ina patay ka. So hindi man iyan—malaman man. Pag mag bumunot ng ganoon, huwag ka ng maghintay, (dialect). Wala ka ng panahon mag ano.
 
Ako, ganahan ko... na sa sunog na tuig maayo unta nahuman na. Wala ko kahibaw kung pila ka buwan ang training sa SAF. Naa unta koy murag napulo diri, mobile hangtod rural—dili urban, urban na terorismo diay. Pero mahimo nang... ang pagplano ug ang mga adlaw bag-o muabot ang Pasko. Paghuwat lang mo. Buhata lang inyong trabaho. Ayaw mo ug kahadlok, ayaw mo ug kahadlok na kuan, hinumdumi lang ang mga pahimangno. Akong gihatag ninyo ang sukdanan, kung ang imong pagtan-aw ra sa kombensiyon sa mga Chiefs of Police sa Europe apil sa Amerika, sa Amerika karon kung mu-ingon nga hapa, hapa gyud ka o isaka imong mga kamot, kung nasayop isaka ang mga kamot. Dayon ang imong kamot nagbiyahe sa bulsa. Nagsabot sila karon na... kung diri na, iingon kalapasan sa human rights. Ang nasabotan nila, na bisag unsa na klaro na lihok, pag-ingon na isaka ang kamot dayon imong iubos imong kamot kung asa nga bulsa, bisag imo gikalot imong itlog kay katol. Ah, p*****ina patay ka. Dili man na—mahibaw-an man.  Kung muhulbot ug ingon ana, ayaw na ug hulat, (dialect). Wala na kay panahon mag kuan.
 
You know if you kill a person on a judgment, wala kang malaise except that you thought at that time that you were in danger, that is a good faith. Wala talaga iyang—ah, ikaw magpatay niyan. Hindi mag-aresto ka ng ganoon tapos nagkamali ka. You just—ito lang ang remember mo ha. Init eh... Hindi ako dumating kahapon, lilipat na. Sa kasama ko kasi ang—
 
Kahibaw ka kung mupatay ka ug tawo sa usa ka hukom, wala kay pagmaoy gawas sa imo gihunahuna adtong orasa na naa ka sa peligro, maayong pagtuo kana. Wala gyud na—ah, ikaw mupatay ana. Dili kay mu-aresto ka ug ingon ato dayon nasayop ka. Imo lang—kini lang ang hinumduman nimo ha. Init eh... Wala ko niabot gahapon, mubalhin na. Sa akong kuyog man gud ang—
 
OFFICER:
Ilipat na.
 
Ibalhin na.
 
PRRD:
Ay ano, ano na lang, ito na lang. It’s always a—gamitin ko lang itong figure ha. You are the policeman. Ano ka at that time sa engkwentro. Where you a policeman or not in the performance of duty? Meaning to say, kung ikaw ang pulis na kaharap mo ito, nagkabarilan kayo. Ano ang sitwasyon mo noon? Nagta-trabaho ka as a police in the performance of duty, iyon iyon. Ngayon ikaw pulis, at the time nagkabarilan kayo. Ano ka? Wala nag-happy happy, kaharap iyong Army, t*****ina nag agawan ng mic nagbarilan. At that time, ano ka? Where you in the performance of duty? No. Iyan ang—ngayon ikaw pulis ka, may terorista dito, drug addict binaril mo, naka-auto ka, brrrrrt, tumama dito, sampung tao patay. You are again—you were engaged in a terrorist. Are you responsible for the killing here? No. Why? Because collateral damage iyon. You were in the performance of duty, you could not have stopped the bullets. And you have every right to defend yourself. Performance of duty and self-defense.
 
Ay kuan, kuan na lang, kini na lang. Pirmi kini na—gamiton ni nako ang pigura ha. Ikaw ang pulis. Unsa ka anang orasa sa engkuwentro. Isa ba ka na pulis o dili na nagbuhat sa iyang trabaho? Buot pasabot, kung ikaw ang pulis na kaatubang nimo kini, nagpusilanay mo. Unsa imong sitwasyon sauna? Nagtrabaho ka bilang usa ka pulis na nagbuhat sa iyang trabaho, mao na. Karon ikaw pulis, sa oras na nagpusilanay mo. Unsa ka? Wala naglipay-lipay, kaatubang ang kadtong kasundalohan, t*****ina nag-iniluganay ug mic nagpusilanay. Adtong orasa, unsa ka? Nagbuhat ba ka sa imong trabaho? Wala. Mao na ang—karon ikaw pulis ka, naay terorista diri, adik sa drogas imo gipusil, nagsakyanan ka, brrrrrt, naigo diri, napulo ka tawo patay. Ikaw napud kay—naapil ka sa terorista. Imo gibuhat imong trabaho, dili na nimo mapugngan ang mga bala. Ug naa kay katungod na idepensa imong kaugalingon. Pagbuhat sa imong trabaho ug pagdepensa sa kaugalingon.
 
Ikaw pulis ka, sige, pangubra diya sa panga, panga—pag napagod diha sa sabungan, nag-away, mayroon usa ka civilian giaway ka barilin mo. Are you in the performance of duty? No. Ngayon, nagbarilan kayo doon sa puwesto, may namatay dito tindera, marami man iyan sabungan, lumusot iyong bala mo. Liable ka dito? Yes. Because at that time you are not in the performance of duty. That’s about it. (applause).
 
Ikaw, pulis ka, sige, pangubra diya sa panga, panga—kung kapuyon diha sa sabungan, nag-away, naay usa ka sibilyan na giaway ka pusilon nimo. Imo ba gibuhat imo trabaho? Wala. Karon, nagpusilanay mo didto sa puwesto, naay namatay diri nga tindera, daghan man nang sabungan, nilusot imong bala. Panubagon na nimo? Oo. Kay adtong orasa wala nimo gibuhat imong trabaho. Mao na na. (palakpak)
 
Magpak-pakpak-pak, mga kumag.
 
Magpak-pakpak-pak, mga kumag.

Linkback: https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=82814.0