MikeLigalig.com

SPEECH OF PRESIDENT RODRIGO ROA DUTERTE
DURING HIS VISIT TO BRUNEI DARUSSALAM
October 16, 2016
Hassanal Bolkiah National Sports Complex, Brunei Darussalam
 
 
 O-okay uhh maupo kayong lahat. Salamat po. [applause]
Okay, panglingkod na kamong tanan. Salamat. [pamalakpak]
 
Uhh it is not because I want to impress you their presence but rather I will just introduce them para malaman po ninyo ang mga opisyal ninyo kaming taga-gobyerno na binabayaran ninyo to serve the Filipino people. [applause] [coughs]
Uh, dili kay ganahan nako ipasigarbo nga naa sila diri karon kung dili gusto nako sila ipaila-ila para makahibalo pud mo sa mga opisyales namong mga taga-gobyerno nga gibayran ninyo para alagaran ang katawhan sa Pilipinas. [pamalakpak]
 
I’d like to just, of course si Jun Yasay. Then we have the Secretary Carlos Dominguez III sa finance. [applause]
Gusto ra nako, siyempre si Jun Yasay. Unya naa pud si Secretary Carlos Dominguez III sa Finance. [pamalakpak]
 
Then we have Secretary Delfin Lorenzana sa national defense [applause], used to be a general uhh in the service of his nation in Mindanao many years ago nagkakilala kami.
Unya dia pud si Secretary Delfin Lorenzana sa National Defense [pamalakpak], kanhing general sa, uh, nag-alagad sa nasud didto sa Mindanao pila na ka tuig ang nilabay kung asa mi nag-kaila.
 
Yung mga proponents at nakakatulong sa ating mga kababayan sila si Secretary Ramon Lopez [applause] yung Go Negosyo.
Katong mga nagpasimuno ug nakatabang sa atong mga kanasuran sila si Secretary Ramon-Lopez [pamalakpak], anang Go Negosyo.
 
Then uhh we have Secretary Jesus Dureza [applause] who’s working very hard uhh is uhh the lead party talking to our uhh brothers and sisters who are uhh nasa left but uhh there’s a talk going on between the government and the Communist Party of the Philippines.
Unya dia pud si Jesus Dureza [pamalakpak] nga kinsa nagtrabaho gayud ug maayo, siya ang nag-una sa pakigi-istorya sa atong mga kaisugoonan nga naa sa wala. Adunay pakighisgot tunga sa gobyerno ug sa Communist Party of the Philippines.
 
Uhh si Jesus Dureza is one of the sa panel ng mga sa gobyerno at hopefully uhh you know this war on sa ideology. This has been going on for the last 45 years. So, I ask the Communist Party, total halos magkapareho tayo ng balahibo, [laugh] uhh I belong to the left uhh, I’m the first left president ninyo po. Pero hindi po ako komunista. I am not a member of the Communist Party but I share the same horizons because anak lang po ako… it’s not because I am poor but because uhh I am a son of uhh migrant doon sa Mindanao and we started… well, it was a long hard sacrifice. It was then I had frontier down.
Uhh si Jesus Dureza kay usa sa mga panel sa gobyerno ug unta, kahibalo na mo, kaning giyera sa mga ideya. Kani nagpadayon na sa katapusang 45 ka tuig. Busa, ako nanghanyo sa Communist Party, total halos pareho ra man ta ug balhibo, [katawa] uhh ako uban sa mga wala, ako ang una ninyong Presidente. Pero dili ko komunista. Dili ko miyembro sa Communist Party pero ako inyong kabahin sa parehong paglantaw tungod kay anak ra man ko… dili kay tungod sa pobre ko pero tungod kay, uh, ako us aka anak sa migrante sa Davao ug kami nagsugod nga…hinuon, usa man to ka taas ug lisod nga sakripisyo. Mao pa tong nga ako pa ang nagkubot sa utlanan.
 
Then we have Secretary Yasmin Busran-Lao, the National Commission of Muslim Filipino. [applause] At uhh ang tatay ko po ay Cebuano but my, on the mother side, ang lolo ko Chinese, ang lola ko Maranao, a Muslim. [applause]
Unya dia pud si Secretary Yasmin Busran-Lao, sa National Commission of Muslim Filipino. [pamalakpak. Ug, uh, akong amahan kay Cebuano, pero ang akong, sa tuod sa akong inahan, akong lolo Chineses, ang akong lola kay Maranao, usa ka Muslim.
 
Then we have uhh Secretary Abul Khayr Alonto of the Mindanao Development Authority. [applause] Then we have the favorite of uhhm ‘yung babae na madaldal… [laugh] paborito ‘tas Senator Cayetano. [applause]
Unya dia pud si Secretary Abul Khayr Alonto sa Mindanao Development Authority. [pamalakpak. Di pud ang paboritong babaye nga tabian…paborito ‘tas Senador Cayetano.
 
And, uhh ito yung… the next is… uhh ito yung mga abogado na mga… celebrity… mga mga artista kung naghiwalayan, nagkademandahan. Dito siya medyo perfect uhh Attorney Panelo, the Presidential Adviser. [applause]
Ug, uhhh kaning…kaning sunod…kanang mga abogado sa mga sikat…mga mga artista kung mabuwagan, magkakihaan. Diri mura siyag medyo perpekto uhh Attorney Panelo, and Presidential Adviser.
 
Then we have uhh a guy whose uhh kilala niyo ‘to by by name but uhh he’s a music man actually. He sings so pakantahin aba kung… kung may panahon pa. [laugh] He’s really a rock and roll guy of the [inaudible] years… Ramon Jacinto of the Economic Affairs and Information and Technology [inaudible] [applause]
unya di pud tay mga tawo nga kaila mo sa pangalan pero sa tinuoray usa siya ka tawo sa musika. Maayo siya mukanta busa ato nalang siyang pakantahon – kung naa pay oras. [pamalakpak]. Siya hilig gayud sa rock and roll sa pilila ka yug. Ramos Jacinto sa Econimoc Affairs and Infromation and Technology,
 
And of course uhh we have here the beautiful wife of Senator Cayetano… si Ma’am [applause] Laarni, the mayor of Taguig City. Eh uhh yung si Ma’am talaga is gusto niya background lang [laugh] Uhh then of course Mr. Ambassador. Thank you for the warm welcome mga kababayan kong Pilipino [applause]. You have you have a very limited time that’s why I think I’m the only one who’s allowed to talk to you uhh sa aming entourage.
Ug siyempre naa pud diri ang matahum nga asawa ni Senator Cayetano… si Ma’am [pamalakpak] Laarni, ang mayor sa Taguig City. Eh uhh si Ma’am gayud gusto lang niya nga naa siya sa likod. Ug siyempre dia pud si Mr. Ambassador. Salamat sa mainit nga pagtagbo akong mga kababayan kong mga Pilipino. [pamalakpak]. Naa tay gamay lamang nga oras maong murag ako ra ang gitugutan nga muistorya aning among pundok.
 
But let me start by just saying uhh marami pong salamat kay uhh Sultan sa Brunei [applause] for his uhh. He’s a good friend. Uhh your majesty, thank you for uhh hosting a lot of Filipinos in your state and for being kind to them. [applause]
Pero pasagdi ko nga sugdan ni sa pag-ingon nga daghan kaayog salamat sa Sultan sa Brunei [pamalakpak] para sa iyang uh. Usa siya ka maayo nga amigo. Uh your majesty, salamat sa pagdawat sa daghang mga Pilipino sa imong estado ug sa imong pagkamaayohon kanila. [pamalakpak]
 
Please accept, you and your family and to the people of Brunei, our gratitude and we will not forget that. [applause] Maraming salamat po.
Palihog dawata, ikaw ug imong pamilya ug sa tanang katawhan sa Brunei, among pagpasalamat ug kami dili makalimot niini. [pamalakpak]. Daghan kaayog salamat.
 
[stutters] Sa inyo nanaman, maraming salamat na nanalo ako rito… [applause] Well, tell you something, I am not a member of the national persona. Hindi ninyo ako kilala, mayor lang po ako ng isang siyudad sa Mindanao. I was an outsider really from the political elite. Hindi ako elilista, [inaudible] yan ang problema natin sa Pilipinas. I am not a member of the elite, I cannot be one, and I will never be one. [applause]
Sa inyo na pud, daghan kaayog salamat kay nakadaog ko diri…[pamalakpak]. Bus, ingon ko, dili ko miyembro sa nasyunal nga persona. Wala mo kalia nako, mayor lang ko sa us aka siyudad sa Mindanao. Usa gayud ko ka tagagawas sa mga uyok sa pulitika. Dili ko elitist, [dili masabtan] mao na ang problema sa Pilipinas. Dili ko miyembro sa mga uyok, dili ko pwede mahimong usa, ug dili gayud ko mahimong usa.
 
But you know…  sa… nung election from the outside uhh anywhere uhh I had a landslide victory. That’s the reason why umabot ng 6 million ung lamang ko sa the nearest rival is because of uhh what was the message about. Ang problema sa Pilipinas… matagal na tayong, just a little uhh give you an analogy, ang Pilipinas tumitake off, nakaposisyon patakbo. ‘Bat hanggang ngayon hindi talaga naglift. There is no lift to bring it to the air of just even a comfortable life or a peaceful life for everybody. Tumatakbo lang tayo sa runway ng…
Pero kahibalo mo…sa… niadtong eleksyon gikan sa gawas, uh, bisan asa, dako kaayo ang kadaugan nako. Mao nay rason nga niabot sa 6 milyon ang akong labaw sa akong pinakaduol nga kalaban tungod kay, uh, unsa gani to bahin ang mensahe. Ag problema sa Pilipinas…dugay na tang, gamay lang, hatagan lang ta mo ug pagkapareha, ang Pilipinas padung na mutakeoff, nakaposisyon na sa pagdagan. Pero nganong hangtud karon dili ta musaka. Wala ta musaka kay para dal-on ta sa kahanginan para maabot man lang nato ang komportable nga kinabuhi o kalinawan para sa tanan. Nagdagan ra man ta sa runway sa…
 
And uhh ako po’y… I’ve been the mayor of Davao City for 23 years. Uhmm, naging congressman ako. I was, once a funny time, the vice-mayor of my daughter, yung nanuntok ng [laugh] sheriff… si Inday, she is now back to being mayor but she’s uhh uhmm hindi masyado siyang mobile because she she lost two of her… yung sa nang triplets. Uhh it’s a very sad uhh for uhh expectant grandfather. So much expectations na… inuuna mo na kasi na laruin mo ganun then uhh just na sabihin sayo there was a [inaudible].
Ug ako…ako nahimong mayor sa siyudad sa Davao sa 23 ka tuig. Nahimo kong kongresman. Ako sauna, muot ni nga mga panahon, ang bise-mayor sa akong anak nga babaye, katong nanumbag ug sheriff…si Inday, nibalik na siya sa pagkamayor pero dili kaayo siya nagalihok kay bag-o pa siya nawad-an sa iyang duha…tulo niya ka anak. Usa gayud kini ka masubo nga higayon para sa usa ka nagdahum nga lolo. Daghan kaayo ko ug gidahom nga…giuna man gud nimo ang duwa nimo maong unha akong iingon nimo nga naay [dili masabtan].
 
Well anyway uhmm… ang mensahe kasi lang lahat, sinabi ko hindi ninyo ako kilala. Hindi naman ako sikat. Ayaw ko namang sumikat. At noon pa, during the time of Ramos, eh they would like to see me in the Cabinet and uhh kay Arroyo pati kay Estrada na I’ve always refused a Cabinet position because I just wanted to be … You know, yung simple na buhay lang, walang yabang walang… eh probinsiyano eh. But you know what, it’s destiny. I mean I’m I’m not saying that uhh I’m not belittling the the party. My party, PDP. But it was almost a [inaudible]. Uhh it was not moving except the father, Senator Pimentel, and the son, si Koko, who’s now the Senate President. Yun lang ho ang ano… wala ho akong except [inaudible] ni Marcos and Governor Abet of uhh… Garcia sa Bataan… wala ho akong governor. Dalawa lang. Yung isa sa Mindanao. Uhh I would not [inaudible; audio stops] [applause]
Busa, sa laing higayon…ang mensahe lang nako sa tanan, ingon ko wala kamo nakaila kanako. Dili man ko sikat. Dili man ko gahanan musikat. Ug sa niadto pa, niadtong panahon ni Ramos, sila gusto na makakita nako nga parte sa Cabinet, uhh kay Arroyo ug kay Estrada, pero kalingaw ra ko magdumili sa us aka posisyon sa gabinete. Gusto ra ko, kahibaw na mo, simple nga kinabuhi, walay kahambugan, eh probinsiyano eh. Pero kahibaw mo, apil na kini sa kapalaran. Akong pasabot, wala ko nag-ingon, wala nako gipagamay ang partido. Ang akong partido, PDP. Pero kadto hapit, dili man to makalihok pwera sa amahan, Senador Pimentel, ug ang anak, si Koko nga karon mao na ang Senate President. Mao ra na ang kuan, wala koy, pwera ni Marcos ug Gobernador Abet sa uh, Garcia sa Bataan…wala koy gobernador. Duha ra. Ang usa naa sa Mindanao. Uh dili nako….[pamalakpak]
 
Hindi man niyo kilala rin yun. [Heyohoho; teases] [laugh] You don’t know her, so but of course, you guys from there, alam ninyo yan. Uhh it’s it was an open secret by [inaudible] affair with uhh uhh pero ngayon wala. Balik tayo doon sa tamang istorya. [laugh] Uhh eh pupunta na tayo sa babae, yan ang mahirap diyan. [laugh] Well yeah sometimes uhh I’m like that. Pagka.. just [inaudible] of ano mga babae… wala… you… para akong carabao na pwede mong hilain na ung story of puro babae [laugh]
Wala man pud mo kaila. Wala man mo kaila niya, pero siyempre, kamong mga taga diri, kahibalo na mo ani. Usa man ni ka bulgar nga sekreto nga affair pero karon wala na. balik ta didto sa saktong istorya. [katawa]. Eh muadto ta sa mga babaye, mao nay lisod ana. [katawa]. Oo usahay mura ko ug ingana. Pagka [dili masabtan] ang kuan sa mga babaye…wala…kamo…mura ko ug kabaw nga pwede ra bira-birahon sa mga istorya nga puros mga babaye.
 
Well anyway uhh, I won and I really trying to figure out why… why? Wala akong pera, wala namang nagbibigay. And uhh, as I have promised you, and you can confirm this with everybody, wala akong tinanggap na pera sa mga malaking negosyante. [applause] Sabi ko, wala akong tinanggap diyan sa mga… the usual [stutters] gusto ko sabihin pero… nandiyan na yan eh. Uhh kasi ayaw kong macompromise, so why?
Busa sa laing bahin, nakadaog ko ug ako gayud nga gisulayan sa masabtan ngano…ngano? Wala man koy kuwarta, wala may nagahatah kanako. Ug uh, akong saad kaninyo, ug pwede ni ninyo ipangutana sa tanan, wala koy gidawat nga kuwarta sa mga dagko nga mga negosyante. [pamalakpak]. Ingon ko, wala koy gidawat anang mga kalingaw nga mga [dili masabtan] gusto nako iingon…naa na man na eh. Kay dili man ko ganahan muareglo, busa ngano?
 
Anyway, ganito yan, ang Pilipinas, matagal na sanang nasa itaas. It have could have been soaring the skies of progress and development.Maybe hindi kasing altitude ng umabot ka doon ng almost the edge of the universe, but maka-take off lang sana, an administration after an administration. Mayor ako, I was a living spectator to what was really unfolding in our live(s). Election after election puro binobola mo. Nagbolahan, kaya no’ng nakita ko, nobody was talking about the conflict in Mindanao. (mumbles) We might really lose a piece of real estate here. Nobody was talking about drugs and almost all of them except... Pa’no, how can they talk about righteousness in government? Ngano? How do you explain a graft-free enterprise? Mahirap, yung mga doon, sila mismo siguro, but yung military nila mismo yung aid kasama doon sa droga. Papaano, saan na pupunta ang Pilipino?
Sa laing bahin, ingani na, ang Pilipinas, dugay na untang naa sa taas. Nakalupad na unta ni sa kalangitan sa paglambo ng pagbag-o. Basin dili pud pareho katas nga muabot na ka sa kilid sa universe, pero bisan mutake-off man lang unta, administrasyon human sa laing administrasyon. Mayor ako, ako usa pud ka buhi nga nagalantaw kung unsa mga nga panghitabo sa atong mga kinabuhi. Eleksyon human eleksyon pero pagpangilad. Nangilad ra mo sa akong nakita, wala may nagahisgut sa bikil sa Mindanao. Basin mawad-an gayud na ug bahin sa yuta ani. Wala may nagahisgut bahin sa droga ug halos tanan pwera…unsaon man, giunsa man nila paghisgot sa katarong sa gobyerno? Ngano? Unsaon man nimo pagpasabot anang mga patigayon nga walay korapsiyon. Lisod, kanan mga tua didto, sila mismo siguro, pero ang military ang tabag kauban man sa droga. Unsaon man, asa man muadto ang mga Pipino?
 
 You must remember that there are 6000 (mumbles) 6000 policemen contaminated with drugs in the Philippines. Kaya the last, ang listahan ko na nilabas, kasi it it will just shutter the dream of the Filipinos. I-cocontain ko na lang ito in whatever manner you’d want me to do it, basta alam ko. Pati ang problema, ang mga mayor, pati barangay captains, almost 6000 of them and for the first time, a senator was elected to the national opening the portals of the government to narco-politics. (audience applaud)
Kahinumdom mo nga naay 6000, 6000 ka pulis nga nadahigan sa droga sa Pilipinas. Maong sa niagi, ang listahan nga akong gipagawas, kay mao man toy mupatay sa pangandoy sa mga Pilipino. Ako ning undagon sa bisan unsang paagi nga gusto ninyo, basta kahibalo ko. Apil sa problema, ang mga mayor, mga kapitan sa barangay, halos 6000 sa ila ug sa unang higayon, usa ka senador ang napili sa nasyunal nga pag-abri sa pultahan sa gobyerno padung sa narco-politics.
O tingnan mo. Uh I was said in a mahira.. ang bunganga ni Duterte madumi. What? Kasi nagmumura ako (mumbles) six generals in the police, into drugs! The first ones has to be fired. Na ito ngayong iba, yung malalaki, and most of the itong mayors, they play, ang problema kasi ‘pag kaila... (mumbles)
O tan-awa. Ako giingnan, ang baba ni Duterte hugaw. Unsa? Kay mamalikas man ko, unom ka heneral apil sa droga! Ang mga unang mga natanggal. Unya kani karong lain, kanang mga dagko, ug kadaghanan ani mga mayor, sila nagaduwa, ang problema man gud basta nakaila…
 
Maswerte talaga ako ang pinili n’yo. Hindi kasi ganito eh, sa Davao, nung naging mayor ako, dati akong prosecutor fiscal so araw-araw nasa korte ako trying to secure a conviction just to send to prison itong mga durugista. Kaya galit ako everytime a case is fixed or everytime the (mumbles) piece of evidence changes hands, ang dumadating sa akin tawas, an alum. Hindi na yung, pareha lang yan sila eh crystals. So these were the triumph times of my life, kaya kung walang mag-uusap nito walang bubunggo nitong mga animal na ‘to kawawa ang bayan (stuttters) Why am I here? I am here, because I love my country and I love the Filipino people. (crowd cheers)
Suwerte ra jud nga ako ang inyong gipili. Dili man gud ingani, eh sa Davao, niadtong nahimo kong mayor, sauna usa ko ka prosecutor fiscal, maong adlaw adlaw naa ko sa korte nagasulay nga makakuha ug silot para mapadala na sa prisohan kining mga durugista. Maong suko ko kada naay kaso nga luto o kada higayon nga naay ebidensya nga mabalhin, ang muabot sa ako ang tawas, ang alum. Dili na ang, pareha man gud sila nga krystal. Mao ni ang mga kadaugan as akong kinabuhi, mao kung walay muhisgot niini, walay mubangga aning mga mananapa, luoy ang nasud. Nganong naa ko diri? Dia ko diri, tungod kay gimahal ko ang akong nasud ang akong gimahal ang katawhan sa Pilipinas. [nalipay ang mga tawo]
 
Kaya gano’n.  Ngayon, what droves me to the present here, patriotism. Small town lang, small town mayor for the love of his country, no big deal. Wala akong pakialam kung mahal ninyo ang bayan ninyo basta sa akin [inaudible] country. (crowd cheers) Kaya sinabi ko, what is wrong in the statement “Do not destroy my country because I will kill you”? (crowd cheers) Simple lang yan, do not destroy the youth of the land and deprive us of the brighter tomorrow for the next generation. What is wrong then? Human rights, aynako. Kaya ako nagmumura kasi napakabobo naman nila. (crowd cheers) Hindi ako galit sa kanila, what I am trying to say, I am totally ex..exasperated, that’s the word na hindi nila alam ang batas that it is not a crime even for a civilian Filipino walking the streets to say “I hate the criminals. I hope they would die. I will kill them if I catch them.” Perfectly alright.
Maong ingana. Karon, unsay nagtulod kanako sa karon, ang patriyotismo. Gamay lang nga lungsodm gamay lang mga mayor para sa gugma sa iyang nasud, walay dako nga butang. Wala koy labot kung gihigugma ninyo ang inyong nasud basta sa ako [dili masabtan] nasud. Maong ingon ko, unsa man ang sayop sa pulong nga “Ayaw gub-a ang akong nasud kay patyon ta kamo.”? Simple ra man na, ayaw gub-a ang kabatan-onan sa akong nasud ug tanggala ang mahayag nga kaugmaon sa sumusonod nga mga henerasyon. Unsa may sayop ana? Wala ko nasuko sa ilaha, akong akong gusto ipasabot, ako gikapoy, mao ang pulong nga dili sila kahibalo sa balaod nga dili us aka krimen bisan sa usa nga sibilyan nga Pilipino nga nagalakaw sa kadalanan nga muingon “Suko gayud ko sa mga kriminal. Maayo unta nga mamatay na sila. Ako silang patyon kung makakita ko nila.” Sakto ra man na.
That’s in defence, me, that statement is in defence of my country and people. Alam mo kasi, ayaw nilang makinig. We are devastated, that is why instead of just taking the usual punitive action for arrest, mga ano dyan, sabi ko I will declare war. Why? Again, three million and that was two years ago, that figure was given by General Santiago when he was the head of the PDEA, Philippine Drug Enforcement Agency. Tatlong ah dalawang taon na, almost three. Itong akin ngayon, I’m still counting. So aabot ito, by the looks of it from the number of surrenderees you saw on TV, it would reach kasi 700 then 800, by the end of the year I would have to deal with another one million. So (hand gesture showing number four) Imagine, that four million is not contained in a room or a municipality provin.. it’s, nakasabog yung four million all throughout the country.
Mao na ang depensa, mao na ang akong pulong nga nagdepensa sa nasud ug sa akong katawhan. Kahibalo man gud mo, dili sila maminaw. Kami nasubo pag-ayo, maong imbes nga kasgaran nga silot sa pagdakop , mga kuan diha, ingon ko, ako magsugod ug giyera. Ngano? Usab, tulo ka milyon ug kana duha ka tuig na ang nilabay, ug kana gihatag ra ni Heneral Santiago niadtong siya pa ang ulohan sa PDEA, Philippine Drug Enforcement Agency. Tulo, ah, dug aka tuig. Kaning ako karon, ako nagsigi pa ug ihap. Maong muabot pa ni ug, sa ihap sa mga nisurender nga inyong nakita sa TV, muabot pa man gud ni ug 700 unya 800, inig abot sa katapusan sa tuig, muatubang na pud ko sa laing usa ka milyon. Maong, huna-hunaa, kanang upat ka milyon dili na sila sulod sa usa ka kwarto o usa ka munisipyo, nagakalat nang 4 milyon sa tibuok nasud.
 
So anong gusto nilang gawin ko sa bayan ko? They keep on threatening me about going, sending me to the international court of (law). Sinabi ko na nga eh. I am willing to rot in jail for the Filipino. Hindi ba ninyo maintindihan? (crowds cheer) So do not keep on threatening or intimidating may cult, calling my attention. Napaka-corny mo naman. (auience laughs) ....This ridiculous, how can you send to prison a president declaring war against the drug? Look what happened to Latin America, almost failed states. Basahin n’yo yung narcoses kung nakita n’yo yung tape and read “ion grillo”, i-o-n g-r-i-l-l-o. Alright, it’s there, it’s the South American experience of how the drugs resulted in so many failed states. Hindi mangyari sa akin yan. My God, hindi talaga ako papayag, sorry na lang. Kaya kung sabihin nila na 3000 ang namatay well, alam mo kasi wag tayong magbolahan. Yung iba talaga dyan pinatay talaga salvage, yan ang tinatawag na salvage, extrajudicial killing. I will not say there was none, meron. Pero kung sabihin mong state-sponsored killing, order ko na patayin, kalokohan yan. (crowd cheers)
Moang unsa man ang ilang gusto nako buhaton sa nasud nako? Kalingaw ra ko nila hulgaan bahin sa, ipaadto daw ko sa International Court of Law. Ingon gani ko nila, sugot ko nga ako muadto sa presohan para sa mga Pilipino. Wala ba kamo nakasabot ana? Maong ayaw ko hulgai o hadloka. Tawaga ang akong attensiyon. Korny ra pud kaayo ka. Binuang man ni, unsaon man ninyo pagbutang sa presohan ang usa ka presidente nga nagsugod ug giyera batok sa droga? Tanawa unsay nahitabo sa Latin America, halos mga palpak nga mga estado. Basaha ninyo nang mga narco kung nakita ninyo ang tape ug basaha ang “Ion Grillo”, “i-o-n g-r-i-l-l-o”. Tua didto, naagian sa South Amerika kung giunsa sa druga ang pagkapalpak aning daghang mga nasud. Dili na mahitabo sa akoa. Ginoo ko, dili gayud ko musugot, pasayloa nalang ko. Mao kung muingon sila 3000 na ang namatay, kahibalo mong dili ta tapad mag-inilaray. Kanang uban diha gipatay gayud tungod sa salvagem mga extrajudicial killings. Dili ko muingon nga wala, kay naa man. Pero kung ingon mo ug state-sponsored killings, sugo nako nga pamatyon, binuan kana.
 
Ang nangyari dyan, hinayaan namin, nag-intriga kami, maghuli ka dyan pero hayaan mo lang sabihin mo ang nag(mumbles) ano sa kanya nagsabi (mumbles). So we had to create the intrigues. But remember that there were so many policemen na tinatawag nilang ninja. As a matter of fact, 2000 a piece ako sa ulo nila. Because they are out of the service, they are now dead. And magwarning ako, abuot ito ng Pilipinas, pu(ta) (audience laughs)
Ang mahitabo ana, among gipasagdaan, nag-intriga mi, manakop ka diha pero imo rang gipasagdan, ingnan nimo sila nag [dili masabtan] kuan as iyaha mag-ingon [dili masabtan]. Maong kingahanlan ta muhimo sa mga intriga. Pero hinumdumi nga daghan kaayo ug mga pulis nga ilang gitawag ug ninja. Sa tinuoray lang, 2000 kada ulo nila. Tungod kay wala na man na sila sa serbisyo, patay na na sila. Maong magabiso ko, bahin aning Pilipinas, pu(ta).
 
Padre, ah wag tayong magkasalubong. ‘Pag nagkasalubong tayo sorry na lang talaga, totoo, either patayin mo ako o putangina mo. (crowd cheers) Hindi ko mapigil ang galit ko. Di naman ah, si Duterte hindi naman (unclear) “but my countrymen...to the problems”, no such thing. Eh walang ah ang ang pagkaalam ko all that I know is that I ran for president and I won. I never applied to be statesman. Hindi ko kaya ang prim and proper, hindi ko kaya yang magbarong magmaong-maong(mumbles) (crowd laughs) Uhh barong makati (crowd laughs and cheers) Ah ako talagang maong you know why, sasabihin ko na sa inyo. Bakit si Duterte cannot dress properly? Well, if you are looking for a sartorial elegance, all you have to do is look at Atty. Panelo. (crowd laughs) Tingnan mong sapatos, pati yung langaw ma-slide sa ka-shine ng sapatos nya. (crowd laughs) Tingnan mo. O sa’kin o walang shine, walang brush-brush (crowd laughs) tissue lang yan sa banyo (brushing gesture), ok na. ‘Lam mo, tinanggap ninyo ako na ganito eh di ganito ako. Bakit, why do (crowd cheers).
Padre, dili unta ta magkahinagbo. Kung magkahinagbo ta pasayloa nalang jud ko, tinuod, patya nalang ko o putanina nimo. Dili nako mapug-ngan ang akong kasuko. Dili man pud ah, si Duterte dili man pud (dili klaro) “pero ang katawhan sa akong nasud…para sa mga problema”, wala may ingani nga butang. Eh wala man, sa akong nahibaloan, nidagan ko isip pagkapresidente unya ako nakadaog. Wala gayud ko nagdahum nga mahimong politiko. Dili nako kaya nang angayan ug tarong, dili nako kaya magbarong, magmaong-maong. Uhhh, barong kay katol. Ah ako gayud kay magmaong kahibaw mo ngano, ako iingon sa inyo. Nganong si Duterte kay dili man makasinina ug tarong? Kung nangita mo ug maanyag nga pagtahi, tanawa lang ninyo si Atty. Panelo. Tanawa ang sapatos, bisan ang langaw maslide sa kasinaw sa iyang sapatos. Tanawa. O ako, walay pasinaw, walay limpyo limpyo. Tisyu ra sa banyo, sakto na. kahibaw mo gidawat ko ninyo nga ingani, unya ingani man ko. Ngano man?
 And for me, sabi nila ‘yang mga Manila guys hindi nila alam, ‘yang elitista talaga. You might want to tone down your curses, your (unclear) well, depende sa crowd. If I am before yung ganitong uh mga durugista kayong nandyan, ay putang. Siguro ngayon mga singkwenta na ka putangina ang natanggap n’yo sa’kin. Pero, dahil nandito ako, magpasalamat nga yung mama sa inyo eh dahil sa tulong ninyo. And I like to tell you frankly, it has to stop because it is destroying my country. At ang una talaga bakit hindi tayo nag tatake-off ang corruption. (crowd cheers)
Ug para sa akoa, ingon sila, kanang mga lalaki sa Manila wala sila kahibalo, kang mga elitist gayud. Basin gusto nimo kuhaan nang imong pamalikas, imong (dili klaro), depende sa tawo. Kung ako nagaatubang sa inganing mga durugista nga naa diha, ay putang. Siguro karon mga singkwenta na ka putanina inyong nadawat gikan sa akoa. Pero tungod kay naa man ko diri, magpasalamat gani ang tawo sa inyo sa inyong tabang. Eh gusto nako mo ingnan sa tinuoray nga, kinahanglan na ni iundang kay nagguba na ni sa akong nasud. Ug ang una gayud nga rason nganong dili ta kalupad kay korapsiyon.
 
So, sa panahong ‘to, 8-8-8, bukas na yan. Tapos sabi ko sa RTM, si Sec. Andanar, after the news sa PTV-4 I think, it’s government channel, i-post na doon i-text mo lang, opisina, the agency, Rodrigo Duterte, Office of the President, humihingi ng singkwenta mil sa.... lalabas ‘yan doon. I will also give them the right to be heard.They can also text back, “Bakit nagtagal?”
Sa panahon karon, 8-8-8, abli na na. human ingon ko sa RTM,si Sec. Andanar, human sa news sa PTV-4, akong gihunahuna, usa n aka channel sa gobyerno, ipakita didto nga itext ra nimo, opisina, agency, Rodrigo Duterte, Office of the President, ngangayo ug singkwenta mil sa…mugawas na didto. Ako maghatag pud ug kanila ug katungod para madunggan. Pwede pud sila maka text usab, “nganong natanggal?”
 
Pero sa lahat ng gobyerno ngayon, except those without or beyond my control, mga separate judiciary pati congress, it’s one month. One month ang papel mo. It’s a uh(mumbles) approve or disapprove, palabasin mo one month. Sa syudad ko noon sa Davao, three days- business clearance, electrical connections, ‘yang sa bombero na yan isa pa yan. Buti’t naka(points at camera) kayo isa din kayo (crowd cheers). Kasi ‘yang business it has to pass by the, pagdating n’yan doon sa police doon sa PAR(?) Department yung building clearance mo, pagkata(pos), makinig kayo ah. Bwisit to. Pagbigay ng papel, pabilhan ka ng fire extinguisher. May contact yan sila eh, mga fire extinguisher, oo. Kaya mabuti pa ‘pag nandyan sila sunugin mo na ‘yang bahay mo. Tangina, buysit ka (crowd laughs). Sige, patayin mo na’ng extinguisher mo.
Pero sa tanan nga gobyerno karon, pwera atong mga dili na abot sa akoa, nga laing judiciary ug apil kongresso, usa na ka buwan. Usa ka buwan ang papel nimo. Kuan ra ni, tugutan o dili tugutan, pagawsa nga us aka buwan. Sa siyudad nako kaniadto sa Davao, tula ka adlaw, business clearance, electrical connections, kanang sa mga bombero usa pa na. Maayo gani (tudlo sa kamera), kamo usa pud mo. Kay kanang mga negosyo dapat na sila mupasar sa, inig abot ana didto sa mga pulis sa PAR (?) Department, ang building clearance nimo, pagkahuman, paminaw mo. Bwusit to. Paghatag sa papel, papaliton ka ug fire extinguisher. Naa na nay contact, mga fire extinguisher. Maong maayo kung naa na sila sunuga na nang imong balay. Tanina, buysit ka. Sige, patya na nang imong fire extinguisher.
 
 Ganun ang raket dyan and everything doon sa LTO but replace General Galvante, he’s very good, Atty. Del Gras(?), basta yung regulation, yung nireregulate. Kaya sabi ko sa cabinet, the least intervention, the better. The least ang pakialam natin dayan sa pagpapatakbo ng gobyerno. So one month tayong lahat, pati ako. And down the line, sabi ko kay Sec.Sueno  ng DILG to establish an orderly procedure, three days. Yung mga mayors, pag ay di kayo makaano di bigay nyo ang authority sa doon sa sinong demonyong gusto nyong bigyan nyan basta, three days.
Ingana ang pamaagi diha ug asa pa didto sa LTO pero pulihi si Heneral Galvante, maayo kaayo siya, Atty. Del Gras (?), basta ang regulation, katong nireregulate. Maong ingon ko sa cabinet, gamay nga pag-apil apil, mas maayo. Gamyi ang pag-apil apil nato anang pagpadagan sa gobyerno. Maong us aka buwan para sa atong tanan, bisan ako. Ug human sa tanan, ingon k okay Sec. Sueno sa DILG nga maghimo ug maayong pamaagi , tulo ka adlaw. Kanang mga mayor, kung dili kamo makakuan, di ihatag ang awtoridad sa anhang mga demonyong gusto ninyo hatagan basta tulo ka adlaw.
 
Ngayon, ayaw kong makipag-away. I know na yung local officials are only under my supervision. I do not have the control gaya ng cabinet. The cabinet is under my control and supervision, meaning to say, you can change the decision. That is control. Kunyari may desisyon si Sec. Andanar hindi ko nagustuhan, I can change it. But sa mga local, he’s the elected, syempre, hindi ka makapaalam. But under, I see to it that everything is orderly and of course, correct. Pag hindi correct, ah dyan tayo hindi magkaintindihan.
Karon, dili ko gusto makig-away. Kahibaw ko nga ang mga lokal nga opisyales naa sa ilalom as akong pagbantay. Wala gayud koy kontrol pareho sa cabinet. And cabinet naa sa ilalow sa akong kontrol ug pagbantay, pasabot ana, pwede ninyo bag-ohon ang desisyon. Mao nay kontrol. Pananglitan naay desisyon si Sec. Andanar nga wala ninyo ganahi, pwede nako usabon. Pero sa mga lokal, siya ang napili, siyempre dili mi mangilabot. Pero sa ilalom nako, akong bantayan nga ang tanan maayo, ug siyempre, sakto. Kung dili gani na sakto, ah, anha na ta dili magkasinabot.
I do not want really to interfere. The least intervention sa amin, but I would like to urge, hinahamon ko ang local government because this piece of (unclear). Wag ninyo talagang masyadong pahirapan ang Pilipino otherwise, ako di na ako makatakbo at mayro’n silang sinasabi na hindi ko matapos ang six years ko. Yung iba sabi nila ma “coup de etat” ako, sabi ng ibang mga taga-Amerika, lahat ng Pilipino sa Amerika magpunta doon sa Manila kasi, sige. Mag-uwian lahat ng Pilipino, bagsak tayo doon sa ilalim ng Manila Bay, tingnan mo. (crowd laughs)
Dili gayud ko ganahan mangilabot. Ang gamay nga pakiglabot sa amoa, pero gusto pud ko muawhag, ginaawhag ko ang mga lokal nga gobyerno tungod ani (dili klaro). Ayaw gayud ninyo grabe nga palisuran ang katawhan sa Pilipinas, kung dilim ako dili na makadagan ug naay mga nagingon nga dili na nako mahuman ang unom ka tuig nako. Ang uban miingon “coup de etat” nako, ingon ang uban mga taga Amerika maunhi sa Manila, sige. Pauli mo tanan mga Pilipino, hagbong tang tanan sa ilalom sa Manila Bay.
 
 Sa hangin nila, mga hangin ito they think that they can change, who are you to change the choice of the people? But pero ako, sabi ko wag n’yo akong takutin because I became president, by almost, a miracle to me. Atleast sabi niyo, “ay pera yan, terorismo”.  Ah, you’re entitled to your own opinion but you guys you would living (unclear) to what transpired during last election. That’s destiny.
Sa hangin nila, mga hangin nagahunahuna sila nga pwede sila magbago, pero kinsa man mo para bag-ohon ang gipili sa mga tawo? Pero ako, ingon ko ayaw ko hadloka tungod kay kung ako mahimong presidente, hapit mahimong milargo para sa ako. Labing menos ingon mo “ay kwarta na, terorismo”. Ah, pwede kamo makapagawas sa inyong mga kaugalingong mga opinion pero kamo buhi (dili klaro) sa mga nahitabo sa niaging piniliay.
 
So if God wants me to be there only two years, he will find a reason to oust me. Either He will kill me, babagsak ako, o ang military magsabi sila “ayaw na namin” edi sige. Pero wag na yang ‘coup de etat” madugo yan. Kasi hindi talaga ako lalabas ako sa opisina ko ng buhay. Patayin mo muna ako. Pero sige, two years, three years, sige halika dito linya. Wag na tayong magpatayan. Ah right hand (raises right hand as if reciting pledge) “I, General ....kami na...” edi sige babye (crowd laughs) edi kayo, you solve the problem of the Philippines. Eh, di pag ganon, so, what does that mean to me?
Maong kung gusto sa Ginoo nga duha ra ko ka tuig diri, mangita siya ug paagi para pahawaon ko. Basin iya kong patyon, matagak ko, o ang military muigon “dili na mi ganahan niya”. Pero ayaw na nang “coup de etat” madugo na. Kay dili man gayud ko mugawas sa opisina ng buhi. Patya sa ko. Pero sige, duh aka tuig, tulo ka tuig, dali diri paglinya. Dili na ta magpinatyanay. Ag tuong kamot (niisa sa tuong kamot) “I General …kami na…” edi sige, ba bye. Edi kamo, isulbad ang mga problema sa Pilipinas. Eh kung ingana, unsa man ang pasabot niana sa akoa?
 
That is part of my destiny. Wag ninyo akong takutin kasi para sa akin bigay ng Diyos yan, ang buhay ko pati ung trabaho. [applause] Ngayon, anytime, kunin nga sa akin yan. Then, that would be part of the history of my presidency. So, forget about ‘yang ouster-ouster. Kasi ‘pag mainit ang ulo ko na… [laugh] ang tingin ko sa inyo puro drug addict. Ha bang bang bang bang [laugh] [inaudible]
Parte ni sa akong kapalaran. Ayaw ko hadloka kay para sa ako hinatag ni sa Ginoo sa ako, ang akong kinabuhi ug akong trabaho. Karon, bisan unsang oras, kuhaon diay gayud ni sa ako. Mahimo na nang parte sa kasaysayan sa akong pagkapresidente. Maong kalimti na nang pagpahawa kanako. Kay kung init gani akong ulo, ang akong tan-aw kaninyo puros adik sa druga. Ha bang bang bang bang.
 
Kita niyo ung ganun? [laugh] Mamili bat kayo [stutters] Yung iba siguro takutin ninyo ng ganun. [Hmmph, Hmmph, Hmmph] [laugh] Mahirap yan. [inaudible] Sinasabi ko pa noon sa mga asawa ko [gesture] [laugh] Sagutin mo ako kasi ako ang matapang. [laugh] Gwapo uhh eh kwestiyonable yan. [laugh] Hindi naman tayo tisoy kagaya kay Senator Cayetano. [laugh] Uhh ordinaryo lang pero we have to do it right. But what I can really assure you is that until the last drug pusher, until, my god, criminal, uhh international crime would would have erased your name and the [inaudible]. Until the last drug pusher is out of the streets, until the last drug lord [slit throat gesture] [applause] Then do we stop. Then I will declare that the war has ended. When? Until the last day of my term if it needs be. Ganun ang istorya niya, hindi ninyo ako naintindihan eh. Kasi hindi niyo sinusunod ang utak ko kasi hindi ninyo ako kilala. That’s the problem. Hindi ako kilala ng mga elitist, mga oligarchs. Hindi naman ako kilala ng mga politiko. Do not threaten me, susmaryosep. [laugh] Ngayon kung sabihin mo tuloy na ang mga lahat ng magaganda sa Pilipinas hindi na makalapit sa akin, ay problema yan maam. [laugh]
 
Nakakita ba mo adto? Mamili, ngano man mo. Ang uban siguro maingon adto ninyo paghadlok. Lisod na. Ako pa ganeng isulti sa una sa akong mga asawa, “Tubaga ko kay ako man ang isog.” Gwapo gud, kwestiyonable na. Dili man ta tisoy parehas ni Sen. Cayetano. Ordinarya ra man ta apan kinahanglan pod nato buhaton kon unsa ang sakto. Pero ako gyu’ng mapasalig ninyo nga hantod sa kinaulihang pusher sa drogas, sus Ginoo, [ang usa ka] kriminal, ang internasyonal nga krimen ang mupala sa inyong ngalan. Hangtod sa kinatapusang pusher sa drogas galaroy-laroy sa mga kalsada, hangtod sa ang kinaulihang drug lord, usa pa kita muhunong. Unya akong ideklarar nga natapos na ang giyera. Kanus-a? Hangtod sa kinaulihang adlaw sa akong termino ug kon gikinahanglan. Mao na ang iyang istorya, wala man gud ko ninyo masabtan. Tungod kay wala man mo nakasunod sa akong utok kay wala man mo nakaila ka nako. Mao na ang problema. Wala ko ma-ilhi sa mga elitist ug mga oligarko. Wala man ko mailhi sa mga politiko. Ayaw ko hulgaa, susmaryosep. Karon, ug imong isulti nga tanang mga gwapa sa Pilipinas dili makaudlo nako, aw problema na, Ma’am.
 
So uhh gaganda ang buhay natin. In the fullness of God’s time, gaganda ang… By the grace of Allah, Salam Alaikum. [inaudible Arabic] kapatid. [applause] Gaganda yan, sigurado ako. I give you my word. I give you my honor. Talagang malinis itong gobyernong ‘to. [applause]
 
Busa munindot ang atong kinabuhi. Sa kahingpitan sa panahon sa Diyos, pinaagi sa grasya ni Allah, Salam Alaikum, munindot ang atong [kinabuhi] mga igsoon [gastorya ug Arabic]. Munindot na, sigurado ko. Akong isaad ka ninyo. Akong gihalad ninyo ang akong dungog. Limpyo gyud ning maong gobyerno.
 
And crime has to stop. So it will not bug the Filipino people of their… kung kung paano natin pagandahin ang bayan. I’m 71. I do not even expect I could complete this… the whole uhh… That’s too far away. Dalawang, tatlong buwan lang tayo, bakbakan na eh. So… but uhh no more of ‘yan umuwi kayo. Kaya kayo, kapag may manghingi sa inyo, sa airport palang sampalin niyo na agad. [laugh] Totoo totoo. I will authorize you to use uhh. Wag naman barilin. [laugh] ‘Sa bagay, galing man kayo sa labas. No more yung bala-bala. Pu-put—kakainin mo yang—leche.
 
Kinahanglang muundang na ning krimen, aron dili na masamok ang mga Pilipino kon unsaon nila pangpanindot ang ilahang nasod. Setente y uno anyos na ko. Dili nako ni makumpleto tanan. Layo ran a kaayo. Duha o tulo ka bulan pa gane kita, gagubat na gane dayon. Pero wala na ingon ana, uli namo. Mao nang kamo uug naa gane mo ipangayo gikan nako, sa airport nalang daan sagpaa na ninyo dayon. Tinoo, tinood.  Ako mong tugtutan nga mugamit ayaw lang mo pagpusilanay. ‘Sa bagay, gikan man pod hinoon mo sa gawas. Wala man pod moy [mapalusot] nga bala. Pu-put--kan-a nang—leche.
 
Sabi ko, ‘pag sinabi kong huwag ninyo akong hiyain, mga kasama ko sa gobyerno, huwag ninyo akong hiyain. Do not put me to shame kasi talagang babanatan kita. Maniwala ka. Ay sus, magtanong ka ng taga-Davao. Taga-Davao nung na-eleksyon ako sabi ko, criminals go out of my city because if I find you here, I will kill you. That is a legitimate and valid statement. Sabi ko, mga durugista umalis kayo, ‘pag hindi kayo umalis, papatayin ko kayo. Yung hindi umalis, patay. [laugh] Yung iba, ewan ko karamihan ng problema nila sa Pilipino sa Malaysia. Kasi nandoon yung mga… pati sa Hong Kong. ‘Di naglipatan, edi doon kayo sa ibang lugar. Wag sa Davao City.
 
Ingon ko, ug ako ganeng isulti nga ayaw ko ninyo pakauwawi, akong mga kauban dinhi sa gobyerno, ayaw ko ninyo pakauwawi. Ayaw ko ibutang sa kaulaw kay bantan an gyud mo nako. Tuhu-i ko. Ay sus, pangutana anang mga taga-Davao. Sa mga taga-Davao atong nidaog ko sa eleksyon niingon ko, “Kamo mga kriminal, pahawa mo sa akong syudad kay kon makita mo nako diri, patyon mo nako.” Lehitimo ug balido na nga pahayag. Ingon ko, “Mga durugista, pahawa mo, kon dili mo muhawa patyon mo nako.” Kadtong wala manghawa, patay. Ang uban, ambot kadaghanan sa problema nila sa Pilipino, sa Malaysia. Kay naa man ngadto ang kadaghanan pati sa Hong Kong. Eh di namalhin, edi adto mo sa laing lugar, ayaw sa siyudad sa Davao.
 
So, look at Davao City. It was ahead of its time. I was just a… pumuputok pati ung simbahan natin, airport. But because talagang hinawakan ko na medyo magulo pero along the way… ehh it was almost, sabi ko nga during the speech ko, it will be a rough try. Come and join me. Diba sa inaugural speech ko, ang ibig sabihin madugo ‘to. Pero kung… [stutters] Then, stand by my side. Ubusin natin ‘yang bad boys. Kasi ako kasi bad boy noon, nag-graduate naman ko, good boy na ako ngayon. [laugh] Oo.
 
Busa tan-awa ang Davao City. Gauna na siya sa iyang  panahon. Kuan rako, nangabuto pati ang simbahang ug airport. Apan tungod kay ako gyu’ng gihawiran, medyo gubot pero kadugayan, sa akong giingon sa akong speech, “It will be a rough try.” Dali ug apil kamo. Di bas a akong inaugural speech, pasabot nga madugo ni. Tindog mo kilid ka nako. Hutdon nato ng mga “bad boys”. “Bad boy” man pod ko sa una pero tungod nakagraduate nak, buotan nako karon. Oo.
 
Oh, ngayon ito ha. Si Sonny Dominguez, kababata ko ‘to, Davao. Since kindergarten, valedictorian yan. Valedictorian. Sa highschool, second year, nasipa ako. Siya patuloy ang valedictorian valedictorian ako napunta ng Digos, Davao Del Sur. Putangina tagal. Took seven years sa high school. Oo palakbay lakbay lang. Sabi ng nanay ko, Rodrigo, teacher yun eh. Wala ka na guy pag asa, 73, 75, sabi ko “ma tama na yan. Basta makaakyat lang parang hagdanan iyan eh.” Kung, hindi ka kailangan mag 95, malayo, mahulog ka pa diyan. Dahandahan lang.
O karon kini ha. Kini si Sonny Dominguez,  kababata ni nako sa Davao. Kindergarten pa lang mi, valedictorian na na siya. Valedictorian. Sa highschool ko nasipa ko adtong 2nd year ko. Siya, padayon lang gihapon nga valedictorian unya ako naabot sa Digos, Davao del Sur. Putangina kadugay kaayo. Pito ka-tuig ko gaskwela’g high school. Oo laag-laag lang. Ingon akong nanay kay maestra man siya,“Rodrigo, wala ka na guy pag-asa; 73,75..” Ingon pod ko nga, “Ma, sakto na na. Basta makasaka lang, mura ra na ug hagdanan. Wala ka gakinahanglan ug 95, layo na kaayo matagak pa lang ka. Hinay-hinay ra dapat.”
My mother [inaudible] really. What sad is hindi niya ako naabutan sana maging presidente. Ah tatay talagang, matagal nang namatay. He left this universe. Talagang walang sabi niya hanggang pantalan. Bisaya yan eh. Iyang, that’s a cliché, idiom in visayan. Pag sinabing hanggang pantalan ka lang ibig sabihin kargador ka lang. Sabi ng tatay ko, “ikaw”. Hindi kami nag ano, when he died hindi masyado magandang relasyon namin. Kaya hindi siya bilib sakin, “kaya ikaw pantalan ka lang”. Sige kargador gusto mo? Sabi ko basta bayaran lang ako sige karga ako. Okay lang man iyan.
Ang ako gyu’ng inahan.  Ang nakapait lang, wa ko naabti niya nga nahimo kong president. Ah, akong akong tatay, dugay ra nga namatay. Iya nang gibiyaan ning maong kalibutan. Iya gyud giingon nga taman ra ko ug pantalan. Sinultihan na sa bisaya, cliché ba. Ug ingnon gani nga taman pantalan ra ka pasabot an ataman ra pod ka pagkakargador. Ingon akong tatay, “ikaw”. Wala mi ga-ayo; pagkamaay niya dili kaayo hapsay ang among relasyon. Mao na nga wa siyay bilib nako: “mao nang ikaw taman ra ka pantalan”. Ingon pod ko nga basta lang bayran ko, mukarga ko. Ok ra man na.
Ah 75, 75. Sino pa? Yasay. Ka roommate ko man to. Ka roommate kami sa law school. UP siya Padre Faura, San Beda ako. O, si Dureza. Doon ako napunta sa High School na nandoon si Dureza. Naabutan ko siya nauna pa siyag graduate sa akin. Hala ka. High School ano ba to. Totoo. Dureza was a valedictorian pag graduate. Puro yan sila valedictorian.
Ah 75,75. Kinsa pa? Yasay. Kauban man nako ni sa kwarto sa law school. UP siya unya sa Padre Faura, San Beda ko. O, Bray. Dureza. Didto ko naabot sa high school pa ko, na naa didto si Dureza. Naabtan nako siya [pero] nauna pa na siya ug graduate kaysa nako. Hala ka. High school, salan man diay ni. Tinood. Valedictorian si Dureza pagraduate [niya]. Puros na sila mga valedictorian.
Ang defense secretary. John Lorenzana. Alam mo hindi ko alam yan. Pastor Quiboloy is from, doon pinanganak Cotabato City. Eh si Delfin naassign noon sa, he brought in the second, one battalion of the scout rangers noon. Davao magulo. Tapos nakilala kami because I was mayor kaya siya noong naghanap pakapa ako, Valedictorian. Alam mo sino nagsabi sa akin? Pastor Quiboloy. Iyan ang valedictorian namin noon. Sa PMA, PMA graduate ito. O puro valedictorian. [Inaudible], good lawyer. Si John Espiron, he’s my adviser sa national security.
Ang defense secretary, si John Lorenzana. Kabalo mo wa ko mahibalo ani niya. Si Pastor Quiboloy kay natawo didto sa Cotabato City. Si Delfin nahibutang sa una, iyahang gidala ang ikaduhang batalyon sa mga scout ranger sa una. Gubot ang Davao. Unya gakaila mi kay mayor man ko unya gakapakapa pa ko ug pangita, unya valedictorian pod ni siya. Kabalo mo kinsa ang gasulti nako? Si Pastor Quiboloy. Siya among valedictorian sa una. Sa PMA ni siya nahuman ug skwela. O, puros valedictorian. [inaudible], maayo nga abogado. Si John Espiron mao ag akonng tagapayo mahitungod sa seguridad pangnasyonal.
Tignan mo. Tignan mo ang buhay. Tignan mo ang buhay. Trabahante ko lahat. Diba? So what’s the… there’s no secret actually. All you have to do maski naka ano ka because, maski naka ano ka you have to have values in life.
Tan-awa. Tan-awa ang kinabuhi. Lantawa ang kinabuhi. Trabahante ta’ng tanan. Di ba? Wala may sikreto gyud. Ang kinahanglan ra buhaton maskin naka kuan naka ka yang paghatag ug bili sa kaligdong sa kinabuhi.
Maski ako ganito lang, sabi nila pumapatay, eh yan ang gusto mo eh. Sinabi ko na ihinto. Eh ginusto mo yan. You have the free choice. Kaya itong mga [inaudible], extra-judicial, I look beyond that. Hindi ako nagsasabi na patayan mo yan si, ating ambassador.
Maskin ingon ani ra ko, muingon sila nga mamamatay, eh mao na inyong gusto man pod. Nisulti na ko nga hunong. Mao na inyong gusto. Aduna moy pwede pilian. Mao ning mga extrajudicial, nilantaw ko lagpas ana. Wala man ko musulti nga patyon na atong ambassador.
Sinabi ko lang, sinabi ko lang, magtrabaho kayo and give me a clean environment. Yan ang order ko kay Bato, yang PNP chief. Ito naman kasing yabang ko, [mocks someone].
Niingon ra ko nga trabaho mo [ug tarong] ug hatagan mo nako ug malimpyo nga gobyerno. Mao a ang akong sugo ni Bato, ang PNP chief. Kini man gud akong pagkahambugero, [naay gibugalbugalan nga tawo].
Tinawagan ko, Bato halika. Gusto mo, gusto mo ba na magtagal ka sa pwesto mo diyan? Sabi “Oo sir. Kasama tayo sir.”. Wag ka masyadong mayabang, unahan mo pang presidente. Tumahimik ka diyan. Wag mo kunin yung istilo hindi mo pa panahon sige pagkatapos ko tumakbo ka back-upan kita. Mananalo iyan. Mag ganon ganon lang yan uli. Pero that time you have to create the problem to react to it because if there is no problem, nothing to react to, so wala ka. That’s the reason why. You have to have a problem and you are the problem solver but you have to create the problem. You do not solve the problem, you do not there is no problem at all. Wala. So ganito lang ang panahon. I’m just reacting kay kung wala yan eh…
Akong gitawagan, “Bato, ali diri. Gusto ba nimo nga magdugay sa imong pwesto diha?” Ingon siya, “Oo, sir. Kauban ta sir.” Sabi ko, “Ayaw palabi sa imong kahambog, unhan pa nimo ang president. Paghilom diha. Ayaw kuhaa ang akong istilo, dili pa nimo panahon. Sige, pagkahuman nako dagan kay back-upan ka nako.” Mudaog na. Magingon adto ran a siya balik. Pero anang panahona kinahanglan maghimo ug problema kay ug wala, walay muhatag sa ilang reaksyon, wala pod ka. Mao na ang rason kung ngano. Kinahanglang naa kay problema ug ikaw ang musulbad sa problema pero ikaw ang mumugna sa problema. Dili nimo sulbaron ang problema o walay problem, wlaa gyud ka. Ingon ani ra ang panahon. Nihatag ra ko sa akong reaksiyon kay [lisod na] kon wala na.
E sabi ko nga, and you have also my word for this. Six years ago. But if they can craft the cab – I mean the the, not the cabinet. Yung peace ano natin, nakipagusap ako sa komunista. Nag uusap na tayo ngayon sa Oslo. Dureza is really a jetlagged guy. Paganun ganun yan. Kailan ka dumating? Kahapon. Paganunganon siya. Sabagay, international celebrity ni siya sa EU. Siya yung tinatanggap ng EU. Siya yung taga ano sabi ko “sige. Inyo na yan si Dureza. Marami pa ako dito.”
Nisulti na bitaw ko, ug ako gyung ibutang sa inyong atubangan ang akong pulong. Unom ka tuig na ang milabay. Kung ilahang mahimo ang cab---dili ang gabinete. Ang kalinaw nga kuan nato, nakigstorya ko sa mga komunista. Gaistorya name sa Oslo. Kini si Dureza, jetlagged jud ni siya. Ing-ana ing-ana na siya. “Kailan ka dumating?” “Kahapon.” Ing-ana ing-ana na siya. Hinoon pod, sikat na siya sa EU. Siya man ang dawaton sa EU. Siya ang tagakuan mao nang ingon ko, “sige, inyohon na si Dureza. Daghan pa man pod ko diri.”
Siya yung, he’s handling the PR goodwill, ganun. Eh ako naman buga ng buga because I do not want, eh ganun ako eh. Maski tanungin mo buhay pa naman si presidente Arroyo, sa harap ni Presidente Arroyo noon. Because I was taken in kasi diba ginawa niya akong adviser o consultant doon Public Security.
Siya ang gahawid sa PR, goodwill, ingon ana. Ako pod, sig era ug buga kay di man ko ganahan. Ingon  ana gyud ko. Bisan pa ug pangutan-on nimo, buhi pa man gyud na si Pres. Arroyo, [ingon ana ko] atubangan ni Pres. Arroyo sa una, kay gikuha man ko kay dib a gihimo man ko niya nga adviser o consultant para sa public security.
Pagkanandiyan kami sa loob pinapatawag kami tapos hindi kami nagkaintindihan yung mga General. Nagmumura ako eh. [Inaudible]. Kayo diyan eh. So ganun lang ang bunganga ko but I do, wala akong ano, makisabayan lang ako. Kaya maski anong klaseng argument natin wag lang sana, dapat is an issue of my country. Talagang magkaproblema tayo.
Ug naa gane mi sa sulod, ipatawag mi unya dili mi magkasinabot sa mga heneral. Mamalikas man ko. “Kamo diha,” ingon ana ra ang akong baba pero wala koy kuan, musabay ra ko. Mao nang kung unsa pa nang klaseha sa argument ayaw lang gyud unta, angay nag isyu sa akong nasod. Magkaproblema gyud ta.
Kaya yang drugs, it is not really an issue of drugs. It is the survival of the next generation. Kasi kung puro may tama yan lahat, it starts with the family. Magsiseparate talaga. Prangkahan kita ha. Ay ano pala yan. Putulin ninyo yan para hindi mag abot ng Pilipinas. Di wag nalang mapapasubo pa ako. Di it’s okay.
Mao nang drogas, dili gyud na mao ang isyu mismo kundi ang pagtunhay sa sunod nga henerasyon. Kay ug puros naay tama na tanan, magsugod na sa pamilya. Magbulag jud. Prangkahan tika. Ay kuan diay a, putla na ninyo aron dili na muabot sa Pilipinas. Mahagit pa ko ana. Dili, ok ra na.
Yung ang pamilya talaga sasabog. It starts with the family dysfunctional. Then ang anak mo problema na magnakaw na, that starts with the family. Ipagbili yung mga kotse ninyo. Hanggang wala na. And one year, two years use of shabu. Sabi nga ng Amerikano, sila man ang nagsabi, will shrink the brain of a human being.

Linkback: https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=83057.0