Author Topic: Lagda sa Korek Espeling sa Binisaya  (Read 1904 times)

fdaray

  • LUMINARY
  • ***
  • Posts: 5036
  • In my twilight days..... I shine still shine..
    • View Profile
Lagda sa Korek Espeling sa Binisaya
« on: March 08, 2014, 09:03:29 AM »
Atong sundon ang korek  espeling sa pagsulat og Binisaya.

•   
•   

    Lagda Sa Espeling
Mga Batakan Sa Panitik Sa Binisaya-Sinugboanon
E. S. GODIN
Associate Editor, Bisaya
 
 
 
Alang sa Lumad nga mga Pulong
Ang lumad nga mga pulong mao ang mga pulong nga nahilakip sa leksikon sa Binisaya-Sinugboanon sa wala pa moabot ang mga Katsila ug ubang langyaw.
 
Ang "U" ug "O" sa Mga Pulong Lintunganay (Root Words)
Ang mga pulong lintunganay mao kadtong mga pulong nga wala langgikiti.
 
1. ‘U' ang gamiton sa una ug sulod nga (mga) silaba sa mga pulong lintunganay, samtang ang ‘o’ anha gamita sa kataposang silaba sa mga pulong lintunganay.
 
Mga Pananglitan:
 
Unang Silaba
•   bughat
•   kusi
•   ugangan
•   ug-og
•   mug-ot
•   gun-ob
•   dugho
•   buga
•   tulon
•   gubat
•   bugti
•   dugnit
•   gusbat
 
Sulod nga Silaba
•   hapuhap
•   pangutana
•   habuhabo
•   bituon
•   taudtaod
•   turutot
•   bukubuko
•   hugunhugon
•   puhunan
 
Kataposang Silaba
•   pako
•   dako
•   tulo
•   matod
•   nasod
•   lungsod
•   tot
•   huyuhoy
•   himo
•   panimalos
•   hisgot
 
Ang patingog nga "I"
2. Ang "i" gamiton sa tanang lumad nga pulong gawas sa mga pulong "babaye", "pangadye", "dayeg" ug "sikwate".
 
Mga Pananglitan:
•   bitin
•   hait
•   bituon
•   kanding
•   sigbin
•   iti
•   tagiptip
•   kuting
•   tai
 
Ang "U" ug "O" sa Mga Pulong Linanggikitan (Affixed Words)
3. Magpabilin ang han-ay sa 'u' ug/o 'o' sa pulong lintunganay diha sa mga pulong linanggikitan, o kon ang mga pulong lintunganay gitapoan na sa mga iglalanggikit.
 
Mga Pananglitan:
•   himoON -- gikan sa ‘himo’, gisumpotan sa ‘ON’
•   himoAN -- gikan sa ‘himo’, gisumpotan sa ‘AN’
•   handomANAN -- gikan sa ‘handom’, gisumpotan sa ‘ANAN’
•   hALandomON -- gikan sa ‘handom’, gisal-otan sa ‘AL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
•   sangpotANAN -- gikan sa ‘sangpot’, gisumpotan sa ‘ANAN’
•   lungsorANON -- gikan sa ‘lungsod’ (d/r), gisumpotan sa ‘ANON’
•   KAbungsorAN -- gikan sa ‘bungsod’ (d/r), gilanggikitan sa ‘KA’ ug gisumpotan sa ‘AN’
•   KAlibotAN -- gikan sa ‘libot’, gilanggikitan sa ‘KA’ ug gisumpotan sa ‘AN’
•   bULuhatON -- gikan sa ‘buhat’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
•   sULugoON -- gikan sa ‘sugo’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
•   tULunghaAN -- gikan sa ‘tungha’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘AN’
•   igsoON -- gikan sa ‘igso’, gisumpotan sa ‘ON’
•   MAtINahorON -- gikan sa ‘tahod’, gilanggikitan sa ‘MA’, gisal-otan sa ‘IN’, ug gisumpotan sa ‘ON’
•   tULumanON -- gikan sa ‘tuman’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
 
(Timan-i: Tungod kay walay tunganggikit (infex) sa Binisaya nga may titik 'O', wala gayoy pulong nga may titik 'O' sa tunga o sulod nga silaba gawas sa mga pulong hinulaman gikan sa Iningles o Kinatsila, ubp. Sa mga gamotpulong nga gibalik-balik paglitok nga may titik 'O' sa sulod o tunga nga silaba, kini gi-justify sa haypen pagpasabot nga kana pulong gamot nga gisubli lamang paglitok. Hinungdan usab nga ang pulong 'hunahuna' dili angay haypenan tungod kay dili man pulong gamot ang 'huna'. Twa: "Mga Pulong nga Gibalik-balik Pagtabi")
 
Ang mga patingog (A, E, I, U, O) sa Mga Pulong Tinapoan (Contracted Words)
4. Magpabilin usab ang patingog (vowel) sa mga pulong lintunganay diha sa mga pulong tinapoan o hinugtong. (Ang apostrope nga gigamit sa uban timaan sa paghugtong dili na pagagamiton).
 
Mga Pananglitan:
•   lainlaing dapit (lainlain nga dapit)
•   higanteng baki (higante nga baki)
•   bayleng buntagay
•   kabayong pak-an
•   estudyanteng sipat
•   dakog kaon (dako og kaon)
•   tiking kuwanggol
 
Mga Silabang Gisubli-subli Paglitok
5-A. Magpabilin ang 'u' sa unang silabang gisubli paglitok.
 
Mga Pananglitan:
•   tudlo -- magtutudlo
•   tuon -- magtutuon
•   hukom -- maghuhukom
•   sulat -- magsusulat
•   pulong – magpupulong
•   kuot—mangunguot (mangkukuot)
 
5-B. Dunay tagsa ka silaba nga gibalik-balik sa usa ka pulong lintunganay. Kini magsunod gihapon sa lagda 1 ug/o 2. Mga pulong sama niini dili gayod angay ulangon og giyon (-).
 
Mga Pananglitan:
•   lumlom
•   gulgol
•   luglog
•   gutgot
•   hushos
•   pikpik
•   suksok
•   bungbong
•   hunghong
•   sungsong
•   tuktok
•   luklok
•   subsob
 
Mga Pulong Gibalik-balik Pagtabi
6-A. Ang 'u' ug 'o' dili angay usbon sa mga pulong lintunganay o gamotpulong nga gibalik-balik paglitok sa pagpasabot sa lihok nga gibalik-balik, o sa butang nga ingon-ingon sa, kun susama sa, ug sa kakulang og diyotay sa, o dili kaayo sama sa butang nga gitandingan. Ang mga pulong sama niini angayng ulangon gayod sa giyon (-) o hyphen.
 
Mga Pananglitan:
•   lukso-lukso
•   pula-pula
•   tigom-tigom
•   dakop-dako
•   inom-inom
•   hubog-hubog
•   itom-itom
•   timo-timo
•   tagsa-tagsa
 
6-B. Adunay mga pulong binalik-balik paglitok apan dili mga pulong lintunganay (root) nga gisubli lamang paglitok, kondili usa gayod ka tibuok kun lintunganay nga pulong. Gilangkob kinig mga silaba nga dili makabarog kon dili sublion paglitok, busa ang ‘u’ ug ‘o’ niini magsunod sa lagda 1. Kining mga pulonga dili angayng buakon sa giyon sanglit usa man siya ka tibuok nga pulong.
 
Mga Pananglitan:
•   taudtaod
•   hunahuna
•   hugunhugon
•   tuwaytuway
•   dihadiha
•   duhaduha
•   dipudipo
 
6-K. Kon ang pulong binalik-balik paglitok may pagka susama sa giingon sa 6-A apan gigamit na ingong espesipikong ngalan (labi nag proper noun) sa usa ka butang, mananap, o dapit, ang maong pulong maisip nang kamatang sa giingon sa 6-B ug busa magsunod na sa maong lagda.
 
Mga Pananglitan:
•   Lapulapu (a name: Cebuano hero)
•   lapulapu kun pugapo (fish)
•   kasingkasing
•   habalhabal (for-hire motorcycle)
•   bagulbagol (skull)
•   kandingkanding (plant)
•   Gitikgitik (a joke; a section of the Bisaya magazine)
 
A.T. (Angay Timan-an):
May pipila ka pulong gibalik-balik paglitok nga may kapin sa usa ka gidalang kahulogan. Pananglit, ang pulong "lainlain". Kining pulonga dili angayng ulangog giyon kon nagpasabot og "different" sama sa"Nagkalainlaing siyudad sa kapupud-an." Apan kini ulangon nag giyon kon ang maong pulong nagpasabot og"set aside" ingon sa "Iyang gilain-lain pagbutang ang mga pagkaon."
 
Alang sa Hinulamang mga Pulong
 
Direktang Paghulam
7-A. Ang direktang paghulam nagpasabot og hingpit nga paggamit sa langyawng pulong sa walay pag-usab sa panitik niini.
 
Mga Pananglitan:
•   fan (Eng. Magdadayeg)
•   buena familia (Sp.)
•   armas de fuego (Sp.)
•   super cute (Eng.)
 
Di Direktang Paghulam
7-B. Paghulam o pag-adap sa langyawng pulong diin giusab ang espeling pinasibo sa abakada sa Binisayang Sinugboanon. Sa pag-usab, magpabilin ang mga patingog (vowels) ug ang mga katingog (consonants) lamang ang pagailisan, sama sa mga letrang C, F, J, Ñ, Q, V, X, ug Z nga may laing katugbang sa abakada sa Binisayang Sinugboanon. (Dili apil sa pagailisan ang mga ngalan sa tawo, dapit, ug brand sa mga produkto.)
 
Mga Pananglitan:
•   pilosopo (Sp. filosopo)
•   kolor (Eng. color)
•   tono (Sp. tone)
•   polis (Eng. police)
•   espiritu (Sp. espiritu)
•   gradwasyon (Sp. graduacion)
•   gradwesyon (Eng. graduation)
•   abentura (Sp. aventura)
•   adbentyur (Eng. adventure)
•   responsabilidad (Sp. responsabilidad)
•   responsibiliti (Eng. responsibility)
 
7-K. Kon ang pulong hinulaman may kaamgid nga tugbang (sa Iningles ngadto sa Kinatsila o vise versa) nga susama usab ang panglitok, ang pulong Kinatsila maoy himoong sumbanan.
 
Mga Pananglitan:
•   edukasyon (Sp. educacion) (Eng. education)
•   eleksiyon (Sp. eleccion) (Eng. election)
 
A.T. (Angay Timan-an):
May pipila ka pulong hinulaman nga wala moagad sa orihinal nga panitik sa pulong gigikanan. Sagad niining mga pulonga may establisado nang panitik sa Binisaya nga lisod nang mausab, ug busa angayng pahinuntan na lamang.
 
Mga Pananglitan:
•   suspetsa (Eng. suspect) (Sp. sospecha)
•   sustener (Eng. sustain) (Sp. sostener)
•   kuwitis (Sp. cojete)
•   pista (Sp. fiesta) (Eng. feast
•   hulma (Sp. horma)
•   pulbora (Sp. polvora)
•   hulmigas (Sp. hormiga)
•   kutson (Sp. colchon)
•   gulpi (Sp. golpe)
•   pundo (Sp. pondo) (Eng. fund)
 
7-D. "E" o "EY" ang gamiton paghulip sa mga pulong Iningles nga may long "a".
 
Mga Pananglitan:
•   keyk (cake)
•   tsokoleyt (chocolate)
•   manedyer (manager)
 
7-E. Ang mga pulong Iningles nga nagsugod og "S" nga walay tugbang nga amgid sa Kinatsila pagaunhan og titik "E" sa lumad nga hubad.
 
Mga Pananglitan:
•   estorya— story (Sp. cuento)
•   esteyds— stage (Sp. tablado)
•   estambay— standby
•   esnatser— snatcher
 
7-G. "I" ang gamiton paghulip sa "y" sa mga pulong hinulaman gikan sa Iningles nga may tunog ‘i’.
 
Mga Pananglitan:
•   kendi (candy)
•   delikasi (delicacy)
•   seksi (sexy)
•   melitari (melitary)
•   parti (party)
•   panti (panty)
 
7-H. "I" ang gamiton paghulip sa mga pulong Iningles nga may dobleng E (‘ee’) o nanagsunod nga duha ka ‘e’.
 
Mga Pananglitan:
•   miting (meeting)
•   dyip (jeep)
•   dyambori (jamboree)
•   reperi (referee)
 
7-I. "O" ang gamiton sa mga pulong hinulaman gikan sa Iningles nga nagtapos og "iew".
 
Mga Pananglitan:
•   interbiyo (interview)
•   saydbiyo (sideview)
 
A.T. (Angay Timan-an):
Kon ang katingog (‘b’ sa gigamit nga pananglitan) sa lumad nga hubad giunhan og patingog (vowel), ang "i" dili na gamiton.
 
Pananglitan:
•   rebyo (review)
 
7-L. "U" ang gamiton sa mga pulong hinulaman gikan sa Iningles nga nagtapos og "ue".
 
Mga Pananglitan:
•   abenyu (avenue)
•   barbekyu (barbecue)
•   isyu (issue)
•   reskyu (rescue)
•   benyu (venue)
 
Ang Simplikadong Paagi (Simplified Way)
Ang simplified way kun simplikadong paagi maoy komun nga gilutsang bag-ong dalan aron pagkuha (sa labing duol) sa aktuwal nga pamulong sa kabag-ohan. Kini maoy tubag sa pangutana "unsaon pagsulat ang pinulongan sa kabag-ohan?"
 
Kini nabahig sa duha ka sumbanan:
 
8-A. Mga pulong Kinatsila nga kuoton na kaayo o kaha daw dili na praktikal (sa panan-aw ug panglitok sa kabag-ohan) kon apason pa ang espeling sa gigikanang pulong base sa nahiunang nalatid nga mga lagda. Kini mao ang pagtangtang sa titik "i" sa mga pulong Kinatsila nga may "ie" o "ei". Hinuon, kini usa lamang ka opsiyonal, ug wala magdili sa paggamit sa nahaunang sumbanan.
 
Mga Pananglitan:
•   gobyerno—inay sa "gobiyerno" (Sp. govierno)
•   porsento—inay sa "porsiyento" (Sp. porciento)
•   asyenda—inay sa "asiyenda" (Sp. hacienda)
•   renda—inay sa "reyinda" (Sp. reinda)
•   membro—inay sa "miyembro" (Sp. miembro)
 
8-B. Mga pulong Iningles nga sulaton sa Binisaya agad sa unsay litok.
 
Mga Pananglitan:
•   naytklab (night club)
•   pirslab (first love)
•   plaslayt (flash light)
•   obertaym (overtime)
•   hayskol (high school)
•   adbentyur (adventure)
•   notbok (notebook)
•   hayblad (high blood)
•   gradweyt (graduate)
 
Mga Pulong Sinumpay (Coined Words)
9-A. Magpabilin ang orihinal nga espeling sa root word o mga silaba sa root word nga gitapot sa laing root word aron pagmugna og laing pulong.
 
Mga Pananglitan:
•   gumonhap (gumon + {kata}hap)
•   tagohipos (tago + hipos)
•   daghongulisiw (daghong + {k}ulisiw)
•   pulongbay (pulong + b{al}ay)
•   hatodkawat (telegram) (hatod + kawat)
•   tugahala (tuga + {bat}hala)
•   tagolilong (tago + lilong)
•   kandilaw (kand{ela} + {g}ilaw)
 
9-B. Mga Pulong Langyaw: Base sa prinsipyo sa paggamit sa ‘u’ ug ‘o’, magpabilin usab ang mga patingog (vowel) sa mga pulong hinulaman.
 
Pananglitan:
•   teleponokabildo (telepono + kabildo) (telephone conversation)
•   tangkilepono (tangkil + telepono) (cellular phone)
insomniyalak (insomniya + balak) (wine-induced sleeplessness)
 
 
Mga Katingog (Consonants)*
Ang mga katingog sa Sinugboanong pinulongan mahimong ihulip sa mga katingog sa langyawng pinulongan.
 
1. B (V)-- Ang "b" gamiton paghulip sa titik "v" sa hinulaman nga pulong.
 
•   abiba -- aviva
•   abiso -- aviso
•   pabor -- favor
•   laba -- lava
•   lababo -- lavavo
•    vista
•   bino -- vino
•   baho -- vajo
 
2. K (C)-- Ang "k" gamiton paghulip sa titik "c" sa hinulaman nga pulong.
 
•   abaniko -- abanico
•   artikulo -- articulo
•   barko -- barco
•   botika -- botica
•   kamote -- camote (Mex.)
•   komun -- comun
•   kosina -- cocina
•   piko -- pico
•   bakante -- vacante
•   layko -- laico
 
3. KE (QUE)-- Ang "ke" gamiton paghulip sa mga titik "que".
 
•   etiketa -- etiqueta
•   plake -- plaque
•   kerida -- querida
•   tangke -- tanque
•   atake -- ataque
•   empake -- empaque
•   prangkeyo -- franqueo
•   retoke -- retoque
 
4. KI (QUI)-- Ang "ki" gamiton paghulip sa mga titik "qui".
 
•   arkitektura -- arquitectura
•   ekipo -- equipo
•   makina -- maquina
•   moskitero -- mosquitero
•   kinse -- quince
•   kinsena -- quincena
•   kinto -- quinto
•   rekisito -- requisito
•   takilya -- taquilla
 
5. KS (X)-- Ang "ks’ gamiton paghulip sa titik "x" sa hinulamang pulong.
 
•   eksakto -- exacto
•   eksamin -- examine
•   eksepsiyon -- exception
•   ekskursiyon -- excursion
•   oksihena -- oxigena
•   seksiyon -- section
•   seksto -- sexto
•   seroks -- xerox
 
6. KUWA (CUA)-- Ang "kuwa" gamiton paghulip sa mga titik "cua" sa hinulamang mga pulong.
 
•   kuwaresma -- cuaresma
•   kuwarta -- cuarta
 
7. KUWE (CUE)-- Ang "kuwe" gamiton paghulip sa mga titik "cue" sa hinulamang pulong.
 
•   kuwenta -- cuenta
•   kuwerdas -- cuerdas
 
8. DY (J)-- Ang "dy" gamiton paghulip sa titik "j" sa pipila ka pulong Iningles nga ipabilin ang litok.
 
•   dyaket -- jacket
•   dyakpat -- jackpot
•   dyip -- jeep
•   dyet -- jet
 
9. DYI (GY)-- Ang "dyi" gamiton paghulip sa titik "gy" sa pipila ka pulong Iningles nga ipabilin ang litok.
 
•   alerdyi -- allergy
•   enerdyi -- energy
 
10. H (G ug/o J)--
Ang "h" gamiton paghulip sa titik "g" sa mga pulong Iningles o Kinatsila nga litokon ingon nga "h".
 
•   ahensiya -- agencia
•   ahente -- agente
•   dihito -- digito
•   imahen -- imagen
•   orihinal -- original
•   trahedya -- tragedia
•   rehiyon -- region
•   rehimen -- regimen
 
Ang "h" gamiton usab paghulip sa titik "j" sa mga pulong Kinatsila nga litokon nga "h".
 
•   aguha -- aguja
•   bagahe -- bagaje
•   baho -- bajo (bass)
•   kaha -- caja
•   hinete -- jinete
•   husto -- justo
•   maneho -- manejo
•   pasahe -- pasaje
•   baho -- vajo (smell)
•   biyahe -- viaje
•   hunta -- junta
•   mohon -- mojon
 
Eksepsiyon:
Adunay mga pulong Kinatsila nga dili litokon ang "h", busa wagtangon ang maong titik sa mga pulong Sinugboanon.
 
•   alahas -- alhaja
•   abilidad -- habilidad
•   asyenda -- hacienda
•   oras -- horas
•   ospital -- hospital
•   ostiya -- hostia
•   otel -- hotel
 
11. L (LL)-- Ang "l" gamiton paghulip sa mga titik "ll" sa mga pulong Iningles.
 
•   aleluya -- alleluia
•   alerdyi -- allergy
•   basketbol -- basketball
•   besbol -- baseball
 
12. LY (LL)-- Ang "ly" gamiton paghulip sa mga titik "ll" sa mga pulong Kinatsila.
 
•   amarilyo -- amarillo
•   apelyido -- apellido
•   argolya -- argolla
•   barandilya -- barandilla
•   mansanilya -- mansanilla
•   martilyo -- martillo
•   mantekilya -- mantequilla
•   sandalyas -- sandalla
 
13. M (N)-- Ang "m" gamiton paghulip sa titik nga "n" sa mga pulong Kinatsila.
 
•   komperensiya -- conferencia
•   kompiyansa -- confianza
•   kombento -- convento
•   kombida -- convida
•   imbalido -- invalido
•   imbestigasyon -- investigacion
•   simponiya -- sinfonia
•   kompesal -- confesar
•   kombensiyon -- convencion
•   kombikto -- convicto
•   kombite -- convite
•   imbensiyon -- invencion
•   imbitasyon -- invitacion
 
14. MYA (MIA)-- Ang mga titik nga "mya" gamiton paghulip sa mga titik "mia" sa mga langyawng pulong.
 
•   anemya -- anemia
•   epidemya -- epidemia
 
Eksepsiyon: akademiya -- academia
 
15. MYO (MIO)-- Ang mga titik "myo" gamiton paghulip sa mga titik "mio" sa langyawng mga pulong.
 
•   andamyo -- andamio
•   bohemyo -- bohemio
 
16. NY (Ñ, NEA)-- Ang mga titik "ny" gamiton paghulip sa mga titik "ñ" ug "nea" sa mga pulong langyaw.
 
•   anyo -- año
•   aranya -- areña
•   banyo -- baño
•   kanyon -- cañon
•   kampanya -- campaña
•   karinyo -- cariño
•   pinya -- piña
•   monsenyor -- monseñor
•   rinyon -- riñon
•   linya -- linea
 
Eksepsiyon:
a. kompaniya -- compañia
b. Dili usbon ang mga ngalan sa tawo o dapit, sama sa Osmeña, Cariño, Sto. Niño, ubp.
 
17. NIYA (NIA)-- Ang mga titik "niya" gamiton paghulip sa mga titik "nia" sa mga pulong langyaw kon ang "n" sa lumad nga hubad giunhan og patingog.
 
•   litaniya -- litania
•   simponiya -- sinfonia
 
Eksepsiyon: epipanya -- epifania
 
18. P (F)-- Ang "p" gamiton paghulip sa titik "f" sa mga pulong langyaw.
 
•   kape -- café
•   pabrika -- fabrica
•   pamilya -- familia
•   petsa -- fecha
•   prutas -- fruta
•   pista -- fiesta
•   paborito -- faborito
•   pabula -- fabula
•   estropa -- estrofa
 
19. R (RR)-- Ang "r" gamiton paghulip sa mga titik "rr" sa mga pulong langyaw.
 
•   aras -- arras
•   areglar -- arreglar
•   baraks -- barracks
•   karera -- carrera
•   koreyo -- correo
•   barena -- barrena
•   bara -- barra
•   arastre -- arrastre
 
20. RIYA (RIA)-- Ang "riya" gamiton paghulip sa mga titik "ria" sa mga pulong langyaw kon ang "r" sa lumad nga hubad giunhan og patingog nga "e" ug/o "o".
 
•   galeriya -- galleria
•   karenderiya -- carenderia
•   kategoriya -- categoria
•   panaderiya -- panaderia
•   bateriya -- bateria
 


Linkback: https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=77886.0
Life is what you make.
Kon naa kay gisoksok, naa kay makuot.

http://feldarblogspotcom.blogspot.com/
http://darayagrifacts.blogspot.com/

unionbank online loan application low interest, credit card, easy and fast approval

fdaray

  • LUMINARY
  • ***
  • Posts: 5036
  • In my twilight days..... I shine still shine..
    • View Profile
Re: Lagda sa Korek Espeling sa Binisaya
« Reply #1 on: March 08, 2014, 09:25:41 AM »
(sumpay)
21. RYA (RIA)--
Ang "rya" gamiton paghulip sa mga titik "ria" sa mga pulong langyaw kon ang "r" sa lumad nga hubad giunhan og patingog nga "a".
 
•   malarya -- malaria
•   primarya -- primaria
•   elementarya -- elementaria
•   segundarya -- segundaria
•   kandelarya -- candelaria
•   punerarya -- funeraria
 
Ang "rya" gamiton paghulip sa mga titik "ria" sa mga pulong langyaw kon ang "r" sa lumad nga hubad giunhan og patingog nga "e" ug nga, kon ang pulong may duha lamang ka silaba. (Ikatalay dinhi ang mga pulong "medya" dili mediya, "rebyo" dili rebiyo ubp.
 
•   perya -- feria
 
22. S (C, Z ug X)--
a. Ang "s" gamiton paghulip sa titik "c" sa mga pulong langyaw.
 
•   bosina -- bocina
•   onse -- once
•   kosina -- cocina
•   kinse -- quince
 
b. Ang "s" gamiton paghulip sa titik "z" sa mga pulong langyaw.
 
•   aktres -- actriz
•   asul -- azul
•   basar -- bazar
•   krus -- cruz
•   kapatas -- capataz
•   onsa -- onza
•   lapis -- lapiz
•   ahedres -- ajedrez
•   krusada -- cruzada
•   kalabasa -- calabaza
 
k. Ang "s" gamiton usab paghulip sa titik "x" sa pulong langyaw.
 
•   seroks -- xerox
 
23. SIYA (CIA, TIA)-- Ang "siya" gamiton paghulip sa mga titik "cia" o "tia" sa mga pulong langyaw kon ang "s" sa lumad nga hubad giunhan og katingog.
 
•   ganansiya -- ganancia
•   probinsiya -- provincia
•   alkansiya -- alcancia
•   ignoransiya -- ignorantia
 
24. SYA (CIA, SIA)-- Ang "sya" gamiton paghulip sa mga titik "cia" o "sia" sa mga pulong langyaw kon ang "s" sa lumad nga hubad giunhan og patingog.
 
•   amnesya -- amnesia
•   parmasya -- farmacia
•   iglesya -- iglesia
•   malisya -- malicia
•   grasya -- gracia
•   demokrasya -- democracia
 
25. SIYO (CIO, TIO)-- Ang "siyo" gamiton paghulip sa mga titik "cio" o "tio" sa mga pulong langyaw kon ang "s" giunhan og katingog.
 
•   anunsiyo -- anuncio
•   silensiyo -- silencio
 
Eksepsiyon: basiyo -- vacio
 
26. SYO (CIO, TIO)-- Ang "syo" gamiton paghulip sa mga titik "cio" o "tio" sa mga pulong langyaw kon ang "s" sa lumad nga hubad giunhan og patingog.
 
•   edipisyo -- edificio
•   palasyo -- palacio
•   bisyo -- vicio
•   serbisyo -- servicio
•   opisyo -- oficio
•   negosyo -- negocio
•   kasosyo -- socio
 
27. SIYON (CION, TION)-- Ang "siyon" gamiton paghulip sa mga titik "cion" o "tion" sa mga pulong langyaw kon ang "s" sa lumad nga hubad giunhan og katingog.
 
•   kansiyon -- cancion
•   koleksiyon -- collection
•   indyeksiyon -- injection
•   leksiyon -- leccion
•   imbensiyon -- invencion
•   kombensiyon -- convencion
 
28. SYON (CION, TION)-- Ang "syon" gamiton paghulip sa mga titik "cion" o "tion" sa mga pulong langyaw kon ang "s" sa lumad nga hubad giunhan og patingog.
 
•   alegasyon -- alegacion
•   edukasyon -- educacio
•   ambisyon -- ambicion
•   komunikasyon -- communicacion
•   impresyon -- impresion
•   bakasyon -- vacacion
 
29. TS (CH)-- Ang "ts" gamiton paghulip sa mga titik "ch" sa mga pulong langyaw.
 
•   atsa -- acha
•   tsa -- cha
•   tsapa -- chapa
•   tsiko -- chico
•   tsokolate -- chocolate
•   tseke -- cheque
•   Tsina -- China
•   tsismosa -- chismosa
•   itsa -- echar
•   letse -- leche
•   martsa -- marcha
•   tatsa -- tacha


Linkback: https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=77886.0
Life is what you make.
Kon naa kay gisoksok, naa kay makuot.

http://feldarblogspotcom.blogspot.com/
http://darayagrifacts.blogspot.com/

fdaray

  • LUMINARY
  • ***
  • Posts: 5036
  • In my twilight days..... I shine still shine..
    • View Profile
Re: Lagda sa Korek Espeling sa Binisaya
« Reply #2 on: March 08, 2014, 09:29:08 AM »
(sumpay)
Mga Diptonggo Sa Langyawng Pinulongan*
Sa Binisaya-Sinugboanon, ang "a" basahong "a", ang "o" ug "u" basahon sa ingon, ang "i" ug "e" basahon usab sa ingon. Sumala sa librong Binisaya-Sinugboanon Nga Batadila ni Mlbn. Kilaton, ang Sinugboanon walay sikpat kun diptonggo sanglit litokon ang matag titik. Hinuon, adunay mga batidila nga nag-isip sa "y" nga bahin niini. Busa, sa Sinugboanon ang "ay", "ey", "oy" ug "uy" giisip nga sikpat alang sa "paypay", "baley", "boy" ug "uy". Bisan pa niini, kon ang pulong langyaw adunay diptonggo sama sa "ea", "eo", "ia", "io", "ua", "ue", "ui", o "uia" sal-otan ang taliwala niini og "y" ug ang diptonggo nga "ao" hulipan ang "o" og "w".
 
Mga Pananglitan:
 
1. AY (AE ug AI)—
Ang titik "e" sa mga titik "ae" hulipan og "y".
 
•   ayroplano – aeroplano
•   ayrosol – aerosol
 
Ang titik nga "i" sa mga titik "ai" hulipan usab og "y".
 
•   kayda – caida
•   bayle – baile
 
2. AW (AO ug AU)—
a.) Ang titik "o" sa mga titik "ao" hulipan og "w".
 
•   bakalaw – bacalao
•   kakaw – cacao
 
b.) Ang titik "u" sa mga titik "au" hulipan og "w".
 
•   awto – auto
•   awtomatiko – automatico
 
3. EYA (EA)— Ang mga titik nga "ea" sal-otan og titik "y" sa taliwala.
 
•   beyato – beato
•   ideya – idea
 
4. EYO (EO)— Ang mga titik "eo" sal-otan og titik "y" sa taliwala.
 
•   ateyo – ateo
•   ideyolohiya – ideologia
 
5. EYU (EU)— Ang mga titik nga "eu" sal-otan og titik "y" sa taliwala.
 
•   eyunuko – eunoco
 
6. IYA (IA)— Ang mga titik "ia" sal-otan og titik "y" sa taliwala.
 
•   akademiya – academia
•   anomaliya – anomalia
•   bahiya – bahia
•   Bibliya – Biblia
•   karenderiya – carenderia
•   kategoriya – categoria
•   enerhiya – energia
•   litaniya – litania
•   industriya – industria
•   ortograpiya – ortografia
 
Eksepsiyon:
a.) Kon ang diptonggo giunhan og titik "s" sa hubad sa Binisaya ug giunhan pa gayod og katingog, dili na gamiton ang "i".
 
•   amnesya – amnesia
•   ambisyon – ambicion
•   alegasyon – alegacion
•   anemya – anemia
 
b.) Adunay mga pulong langyaw nga gihubad ngadto sa lumad nga dili na gamitan og "i".
 
•   kolonya – colonia
•   komedya – comedia
•   elementarya – elementaria
•   medya – media
•   primarya – primaria
•   trahedya – trahedia
•   iglesya – iglesia
•   segundarya – segundaria
 
7. IYE (IE)— Ang mga titik "ie" sal-otan og "y" sa taliwala.
 
•   abiyerto – abierto
•   diyeta – dieta
•   impiyerno – infierno
•   miyembro – miembro
•   piye – pie (foot)
•   piyer – pier
•   miyentras – mientras
•   siyempre – siempre
•   piyesa – pieza
 
8. IYO (IO)— Ang mga titik "io" sal-otan og "y" sa taliwala.
 
•   adiyos – adios
•   Diyos – Dios
•   basiyo – vacio
•   anunsiyo – anuncio
 
9. IYU (IU)— Ang mga titik "iu" sal-otan og "y" sa taliwala.
 
•   siyudad – ciudad
 
10. SYU (CEU)— Ang mga titik "ceu" hulipan og "syu".
 
•   parmasyutika – farmaceutica
 
11. UWA (UA)— Ang mga titik "ua" sal-otan og "w" sa taliwala.
 
•   estatuwa – estatua
•   guwapa – guapa
•   guwardiya – guardia
•   kuwarenta – quarenta
•   kuwarta – cuarta
 
12. UWE (UE)— Ang mga titik "ue" sal-otan og "w" sa taliwala.
 
•   kuwerpo – cuerpo
•   puwerte – fuerte
•   muweble – mueble
•   muwelye – muelle
•   muwestra – muestra
•   puwerta – puerta
•   buwelta – vuelta
•   tuwerka – tuerca
•   suwerte – suerte
 
13. UWI (UI)— Ang mga titik "ui" sal-otan og "w" sa taliwala.
 
•   lingguwistika – linguistica
•   buwitre – buitre
•   biskuwit – biscuit
 
14. UY (UE)— Ang mga titik "ue" hulipan og "uy".
 
•   buyno – bueno


Linkback: https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=77886.0
Life is what you make.
Kon naa kay gisoksok, naa kay makuot.

http://feldarblogspotcom.blogspot.com/
http://darayagrifacts.blogspot.com/

unionbank online loan application low interest, credit card, easy and fast approval

fdaray

  • LUMINARY
  • ***
  • Posts: 5036
  • In my twilight days..... I shine still shine..
    • View Profile
Re: Lagda sa Korek Espeling sa Binisaya
« Reply #3 on: March 08, 2014, 09:41:28 AM »
(sumpay)
 
14. UY (UE)— Ang mga titik "ue" hulipan og "uy".
 
•   buyno – bueno
•   nuybe – nueve
•   Huybes – jueves
•   buylo – vuelo
•   pruyba – prueba
•   eskuyla – escuela
 
15. UYA (UIA)— Ang mga titik "uia" hulipan og "uya".
 
•   aleluya – alleluia
 
16. YO (IO)— Ang mga titik "io" hulipan og "yo".
 
•   rosaryo – rosario
•   kampanaryo – campanario
•   diksiyonaryo – diccionario
•   ordinaryo – ordinario

Linkback: https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=77886.0
Life is what you make.
Kon naa kay gisoksok, naa kay makuot.

http://feldarblogspotcom.blogspot.com/
http://darayagrifacts.blogspot.com/

fdaray

  • LUMINARY
  • ***
  • Posts: 5036
  • In my twilight days..... I shine still shine..
    • View Profile
Re: Lagda sa Korek Espeling sa Binisaya
« Reply #4 on: March 08, 2014, 09:52:55 AM »
Ang akong Pagsalga-salga sa Panitik sa Sinugbuanong Binisaya

Ni Felix B. Daray   (napatik sa Bisaya Magazine Disyembre 18, 2013)
   Digos City
   Niadtong 2008 sa dihang misuway  kog sulat sa unang gumalaysay nga nag-ulohan,” Ang Malambuong Produksiyon sa Mangga sa San Roque Digos City,” dinhi sa Bismag, naglisod gyod kog espel sa mga pulong. Naglibog kos sa “U” ug “O” kon asa ang mouna. Pagkahuman og edit, ako gyong gipadala sa koreyo. Daw gibayaw ang akong kasingkaing dihang nagteks ang akong kababata sa Bohol nga nakabasa sila sa akong gisulat. Apan bisan og giunsa nakog suhid ang Siyudad sa Digos, wa gyod ko kapalit sa maong gula sa Bismag aron unta masusi ang sayop nga espeling sa mga pulong nga may “U “ug “O,” “E”ug “I.” Nagtuo man gani ko nga di makapasar sa editing.
   Niining higayon, tugoti akong nga mosalga-salga  ning panagbangi sa mga  hunahuna sa  banggiitang mga magsusulat  sa dilang Binisaya nga gisugdan ni Gremer Reyes ug Ernesto Lariosa bahin sa tukmang paggamit sa “U” ug  “O.” Nakabasa ko sa epiko nga sinulat sa naulahi dinhi sa Bismag nga giulohan ug “Kalisub.” Gihangak  kog binasa kay way comma, period o tuldok. Estayl  kaha niya kini o identity sa iyang gimugnang dagang sa pinulongang Binisaya?
   Sa dihang nangita kog Bismag diri sa Digos, gikabagat ko si Sandry Nicandro usa ka anawnser sa am radyo sa Davao kanhi ug nagsulatan usab sa Bismag. Gipabasa ko niya sa iyang sinulat nga naulohag “Naguol ko sa Padayong Sayop nga Espeling sa mga Pulong Binisaya”  gula sa Septiyembre 12, 2012. Matud pa niya, “ kanunay nakong mabasahan sa mga lokal nga mantalaan sa Davao del Sur  ug North Cotabato ang mga sayop nga espeling sa mga pulong sama niini: matud, nasud, libut, katapusan, akung, gayud, isa, ug uban pa.”
   Sa maong gula, dihay tubag ni Editor Edgar Godin nga ang mga Batakang  Tamdanan sa Binisaya ilabi na sa Lagda sa Espeling mabasa sa website sa Bisaya:http//bismag.pbworks.com
Nia ang porsiyon  sa akong nabasa sa Lagda sa Espeling:
”Ang "U" ug "O" sa Mga Pulong Lintunganay (Root Words)
Ang mga pulong lintunganay mao kadtong mga pulong nga wala langgikiti.
1. ‘U' ang gamiton sa una ug sulod nga (mga) silaba sa mga pulong lintunganay, samtang ang ‘o’    anha gamita sa kataposang silaba sa mga pulong lintunganay.
Mga Pananglitan:
Unang Silaba:
bughat, kusi, tulo,,bu****, buto, pulo (island) umagad ,ugangan, ug-og, mug-ot, gun-ob, dugho,       bugan, sud-an, pus-an, kulang, ulan, tulon, gubat, bugti, dugnit,gusbat,
 Sulod nga Silaba:
Hapuhap, pangutana, habuhabo, bituon, taudtaod, sagunson,haguka,hinuon, turutot,    bukubuko, hugunhugon, puhunan, gitulisok
Kataposang Silaba:
Pako, dako, tulo, matod, nasod, lungsod, balod, gakos, sakob, barog, taob, turutot, huyuhoy,    himo, panimalos, hisgot
Ang patingog nga "I"
2. Ang "i" gamiton sa tanang lumad nga pulong gawas sa mga pulong "babaye", "pangadye", "dayeg" ug "sikwate".
Mga Pananglitan:
Bitin, hait, bituon, kanding, sigbin, iti, tagiptip, kuting,tai
Ang "U" ug "O" sa Mga Pulong Linanggikitan (Affixed Words)
3. Magpabilin ang han-ay sa 'u' ug/o 'o' sa pulong lintunganay diha sa mga pulong linanggikitan,    o kon ang mga pulong lintunganay gitapoan na sa mga iglalanggikit.
Mga Pananglitan:
 himoON -- gikan sa ‘himo’, gisumpotan sa ‘ON’
 himoAN -- gikan sa ‘himo’, gisumpotan sa ‘AN’
  handomANAN -- gikan sa ‘handom’, gisumpotan sa ‘ANAN’
  hALandomON -- gikan sa ‘handom’, gisal-otan sa ‘AL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
 sangpotANAN -- gikan sa ‘sangpot’, gisumpotan sa ‘ANAN’
 lungsorANON -- gikan sa ‘lungsod’ (d/r), gisumpotan sa ‘ANON’
  KAbungsorAN -- gikan sa ‘bungsod’ (d/r), gilanggikitan sa ‘KA’ ug gisumpotan sa ‘AN’
KAlibotAN -- gikan sa ‘libot’, gilanggikitan sa ‘KA’ ug gisumpotan sa ‘AN’
bULuhatON -- gikan sa ‘buhat’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
sULugoON -- gikan sa ‘sugo’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
tULunghaAN -- gikan sa ‘tungha’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘AN’
igsoON -- gikan sa ‘igso’, gisumpotan sa ‘ON’
MAtINahorON -- gikan sa ‘tahod’, gilanggikitan sa ‘MA’, gisal-otan sa ‘IN’, ug gisumpotan sa ON’
tULumanON -- gikan sa ‘tuman’, gisal-otan sa ‘UL’ ug gisumpotan sa ‘ON’
(Timan-i: Tungod kay walay tunganggikit (infex) sa Binisaya nga may titik 'O', wala gayoy pulong    nga may titik 'O' sa tunga o sulod nga silaba gawas sa mga pulong hinulaman gikan sa Iningles o Kinatsila, ubp. Sa mga gamotpulong nga gibalik-balik paglitok nga may titik 'O' sa sulod o tunga nga silaba, kini gi-justify sa haypen pagpasabot nga kana pulong gamot nga gisubli lamang paglitok. Hinungdan usab nga ang pulong 'hunahuna' dili angay haypenan tungod kay dili man    pulong gamot ang 'huna'.
   Nahayagan og maayo ang akong salabutan ug nadasig sa pagsulat niining atong  nag-unang sinemanang magasin sa Binisaya. Kay mao pa lagiy pagtuon-tuon sa sa kompyuter, naglisod ko pagpadala sa email. Matod pa ni Sir Godin sa iyang text, nga gibudlay siyag edit sa akong gi-email kay nagdikit ang mga pulong, way lat-ang matag pulong. Iya kong gitudloan nga  kon magsugod og lain nga parapo; enter unya tuslokon ug kausa  ang tab. Tuod man, nakita ra ang sayop.
   Segun sa lagda sa  espeling sa mga pangalan sa mga tawo, lugar ug brand sa mga bprodukto dili angay usabon. Sa gula sa Disyembre 4, 2013, matod pa ni Ricardo Tubio nga ang iyang apelyido giusab og Tubio gikan sa Tobio kay ang  litrang “U” sunod sa “T”. Alphabetical  arragnment ang gibasehan , niya pa. Apan klarong wa kita nianang  gitawag og ‘alphabetical arrangement.’ Dili pod kabasehan ang paglitok sa mga pulong tungod kay sa laing lugar naa silay kaugalingon tono sa  paglitok sa U ug O. Kadaghanan diri sa Mindanao, ang Binisaya nga Sinugbuanon, pareho ra man ang tono sa U ug O. Bisan gani ang E ug I, pareho ra usab ang tono.
   Sa atong  high tech  nga panahon karon,  ang pag-espel sa mga pulong sa teks bisan giunsa na lang pag-shortcut  basta masabtan lang. Tugotan ta lang diha nga lugar, apan dili sa mga mantalaan ug magasin. Atong sundon ang Ladga sa itaas nga gigamit sa mga magsusulat sa Bismag  aron padayong molambo ug magpabiling lig-on ang  dilang Binisaya. Kining maong sinemanang mantalaan nga Bisaya mao ray establisadong magasin diin atong mabasa ang nagkadaiyang literatura nga Binisaya: balak, gumalaysay, sugilanon, komiks, balita, pulongbay, mga kulom, gitikgitik ug uban pa.
   Ang magasing Bisaya nakig-alayon sa DepEd sa paggamit isip medyum sa pagtudlo ubos sa pag-endorso sa akademiyang Bisaya Foundation pinaagi sa usa ka resolusyon nga ang  spelling system nga gitamdan sa magasing  Bisaya maoy opisyal nga sagupon sa ABF ug sa DepEd-7 diha sa implementasyon sa D.O.74.
   Na hala, suwat no mo; atong sundon ang lagda sa espling sa itaas.
   
   
   


Linkback: https://tubagbohol.mikeligalig.com/index.php?topic=77886.0
Life is what you make.
Kon naa kay gisoksok, naa kay makuot.

http://feldarblogspotcom.blogspot.com/
http://darayagrifacts.blogspot.com/

unionbank online loan application low interest, credit card, easy and fast approval

Tags: